Canzona to gatunek muzyczno-literacki o włoskich korzeniach, który rozwijał się od średniowiecza do baroku. W zależności od epoki i kontekstu termin ten odnosił się zarówno do utworu poetyckiego, jak i formy muzycznej.
Canzona to liryczny utwór poetycki o tematyce miłosnej lub wojennej, wywodzący się z tradycji poezji rycerskiej, zgodna z ideałami poezji dworskiej.
Charakteryzowała się precyzyjną, misterną konstrukcją i była zazwyczaj pisana wersami siedmio- lub jedenastozgłoskowymi. Jej korzenie sięgają Prowansji, jednak w pełni ukształtowała się w średniowiecznych Włoszech. Twórcami canzon byli m.in. Francesco Petrarca, który nadał jej klasyczne zasady, a także Dante Alighieri i Giovanni Boccaccio.
W poezji canzona była formą liryczną popularną w średniowiecznych Włoszech, zwłaszcza w twórczości Dante Alighieriego i Francesca Petrarki. Jej budowa wzorowana była na poezji prowansalskich trubadurów.
W muzyce canzona wyewoluowała w renesansie i baroku, szczególnie jako canzona da sonar – instrumentalna forma inspirowana francuską chanson. Była to wielogłosowa kompozycja, często polifoniczna, charakteryzująca się kontrastowymi odcinkami rytmicznymi. Twórcy tacy jak Giovanni Gabrieli i Claudio Merulo rozwijali ten gatunek, tworząc utwory przeznaczone na zespoły instrumentalne, które z czasem przyczyniły się do narodzin sonaty barokowej.
MYŚL beznadziejna, która w przeszłość patrzy, W ten czasu okres, co minął na wieki, Z sercem mem biednem walczy z jednej strony; A chęć kochania drogę moją znaczy Ze strony drugiej w słodki kraj daleki, Kraj, co przeze mnie został opuszczony: Nie czuję w sobie tej siły szalonej, Bym mógł się dłużej w walce owej … Przeczytaj wiersz
O myśli wskroś mię niszcząca! Chciej, mimo wszelkie męczarnie W słowa się wcielić, W które byt mój włożę! Niech tę, co dziś mię odtrąca, Choć w części od nich ogarnie Płomień, z którego szydzi w każdej porze; — Wtedy i rzadziej też może, Własne złorzecząc nadzieje, Z okiem łez pełnem, po świecie Błąkać się będę, … Przeczytaj wiersz
Ta co nad słońce swą światłością słynie, Równa mu w latach, wyższa przez swe dzieła, Piękniejsza nad wszelkie słowo, Chłopięciem jeszcze w swój mię poczet wzięła; A że jest w myślach, w przedsięwzięciach, w czynie, Wszelkich szlachetnych serca żądz królową, Więc chętniem, drogą cierniową, W jej ślad, z uczuciem pomknął się wesołem; Tam zaś, nawykłszy … Przeczytaj wiersz