Bolesław Leśmian urodzony jako Bolesław Lesman 22 stycznia 1877 roku w Warszawie, to jeden z najwybitniejszych polskich poetów XX wieku, pionier symbolizmu i ekspresjonizmu w literaturze polskiej. Zmarł w 1937 roku i został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Alei Zasłużonych, obok innych wybitnych Polaków. Choć za życia jego twórczość była niedoceniana, to po śmierci stał się jednym z najważniejszych polskich poetów. Jego poezja pełna jest głębokich refleksji, fantastycznych obrazów i niezwykłej wyobraźni.
Leśmian pochodził ze spolonizowanej, inteligenckiej rodziny żydowskiej o silnych tradycjach literackich. Jego ojciec, Józef Lesman, był znanym prawnikiem, a wujek, Antoni Lange, znanym poetą i krytykiem literackim, co miało istotny wpływ na wczesny rozwój Bolesława. W wieku kilku lat wyjechał z rodzicami do Kijowa, gdzie spędził część dzieciństwa. Uczył się tam w gimnazjum, a następnie podjął studia prawnicze na Uniwersytecie w Kijowie, jednak to nie prawo, lecz literatura i poezja były jego prawdziwą pasją.
Już we wczesnych latach fascynował się literaturą światową, a zwłaszcza poezją francuską, co wpłynęło na jego późniejsze zainteresowanie symbolizmem. Znał dzieła Charlesa Baudelaire’a, Stéphane’a Mallarmé i Paula Verlaine’a, których estetyka miała duży wpływ na rozwój jego stylu poetyckiego.
Młodość spędził w Kijowie, gdzie ukończył studia prawnicze. Jego poetycka kariera zaczęła się w Warszawie po powrocie z podróży po Europie, podczas których zetknął się z francuskim modernizmem. Związany z warszawskim Teatrem Artystycznym oraz czasopismem „Chimera”, które współtworzył z Zenonem Przesmyckim, Leśmian wprowadził do swojej twórczości mistyczne symbole, liryzm i niezwykłe bogactwo językowe.
Mimo że Leśmian poświęcał się literaturze, jego życie zawodowe nie zawsze związane było z poezją. Przez wiele lat pracował jako notariusz w Hrubieszowie i Zamościu. Zawód ten był dla niego raczej źródłem utrzymania niż pasją, ale dawał mu pewną stabilność finansową, pozwalając jednocześnie na tworzenie literatury. Po pewnym czasie przeniósł się do Warszawy, gdzie zaangażował się w życie literackie stolicy.
Leśmian zmarł 5 listopada 1937 roku, pozostawiając po sobie spuściznę w postaci wyjątkowych dzieł poetyckich, które do dziś inspirują kolejne pokolenia twórców i zachwycają czytelników. Choć za życia Bolesław Leśmian nie zdobył szerokiego uznania, dziś jest uważany za jednego z najwybitniejszych polskich poetów, a jego poezja, choć w pełni doceniona dopiero po jego śmierci, miała ogromny wpływ na rozwój polskiej literatury. Pełna neologizmów i unikalnych zwrotów twórczość Leśmiana pozostaje jednak mało znana poza Polską. Czesław Miłosz opisał poezję Leśmiana jako „niemal nieprzetłumaczalną”, co podkreśla wyjątkowość jego stylu, a tłumacz Stanisław Barańczak uznał ją za „ostateczny dowód na nieprzetłumaczalność poezji”. Leśmianowska wyobraźnia poetycka i charakterystyczny język mają nadal ogromny wpływ na polską literaturę.
Bolesław Leśmian zadebiutował literacko w 1895 roku w czasopiśmie „Wędrowiec”, jednak jego wczesne wiersze nie zdobyły większego uznania. Przełomem w jego karierze było wydanie pierwszego tomiku poezji „Sad rozstajny” w 1912 roku, który przyciągnął uwagę literackiego świata i ujawnił wyjątkowy talent poety. Mimo że początkowo nie zdobył szerokiego rozgłosu, Leśmian szybko wypracował swój unikalny styl, łączący symbolizm z elementami folkloru i baśniowości. Choć w młodości inspirował się modernizmem, jego twórczość wyróżniała się bogactwem wyobraźni i symboli na tle współczesnych mu poetów. Aby nadać swojemu nazwisku bardziej polskie brzmienie, zmienił je z Lesman na Leśmian, choć nie ma pewności, kto zaproponował tę zmianę – możliwe, że był to jego wuj, poeta Antoni Lange, lub warszawski intelektualista Franc Fiszer.
Po krótkim pobycie we Francji, Leśmian wrócił do Polski w 1914 roku. W latach 1918–1934 pracował jako notariusz i adwokat, a w tym czasie wydał swoje najważniejsze dzieła, w tym „Łąkę” (1920) i „Napój cienisty” (1936). W 1933 roku został członkiem Polskiej Akademii Literatury, co świadczyło o rosnącym uznaniu jego twórczości. Leśmian był również członkiem grupy poetyckiej „Skamander”, choć nigdy nie utożsamiał się w pełni z jej programem artystycznym. Jego poezja była bardziej mistyczna, nacechowana melancholią, a jednocześnie pełna barwnej i zmysłowej wyobraźni. W 1933 roku został członkiem Polskiej Akademii Literatury, co było wyrazem uznania jego talentu i wkładu w polską literaturę.
Styl Bolesława Leśmiana jest unikalny i rozpoznawalny, choć pełen idiosynkrazji, co czyni go jednocześnie intuicyjnie przystępnym dla polskiego czytelnika. Jego wiersze, osadzone w fantastycznych, mitycznych i baśniowych światach, często z udziałem postaci z polskiego folkloru, wyrażają głęboką refleksję nad tematami Boga, śmierci i egzystencjalnego rozdarcia. Bohaterowie Leśmiana to postacie „upośledzone” egzystencjalnie, które nie mogą pogodzić się z napięciem między Kulturą a Naturą. Według poety, jedynie twórcy, zwłaszcza poeci, zachowują harmonię między tymi sferami.
Bogactwo językowe stanowi fundament stylu Leśmiana, który wykorzystuje niesamowity potencjał polszczyzny do tworzenia neologizmów, tzw. „leśmianizmów”. Jego twórczość bazuje na kreatywnej grze słowotwórczej, typowej dla języków słowiańskich, lecz trudnej do oddania w innych językach, co sprawia, że jego poezja jest niemal nieprzetłumaczalna na angielski. Leśmian wyróżnia się w ten sposób na tle innych poetów, jak Cyprian Norwid, poprzez intensywne wykorzystanie języka do budowania nowej rzeczywistości poetyckiej.
Twórczość Bolesława Leśmiana, mimo że przypada na okres dwudziestolecia międzywojennego, unika bezpośrednich odniesień do wydarzeń historycznych, koncentrując się na filozoficznych, metafizycznych i psychologicznych wątkach. Zainspirowany barokiem, romantyzmem i Młodą Polską, przejął z romantyzmu szczególne zainteresowanie tym, co mistyczne, duchowe i paranormalne, oraz silne związki z Naturą i Bogiem. Leśmian czerpał również z formy romantycznego dramatu, stosując ironię i paradoksy, a także unowocześniając balladę.
Jego poezja ożywia fantastyczne światy, co stanowiło formę buntu przeciwko monotonnemu życiu mieszczaństwa. Jako wielbiciel Nietzschego, Leśmian cenił wolność i niezależność, gardząc przeciętnością i biernością. Używał symbolizmu, który nadawał jego poezji głębokie, filozoficzne znaczenie, co czyni jego twórczość poezją o wyraźnym charakterze filozoficznym.
Leśmian jest autorem czterech tomów poezji, z których najbardziej znane to „Łąka” (1920) oraz „Napój cienisty” (1936). Jego poezja pełna jest fantastycznych obrazów, ożywiających przyrodę, tajemniczych postaci oraz nieznanych światów. Charakterystyczne dla jego twórczości jest tworzenie nowych słów i fraz, co dało początek tzw. „leśmianizmowi”, unikalnej grze językowej, którą wielu literatów uważa za jedno z największych osiągnięć polskiej poezji.
W jego utworach często pojawia się temat życia i śmierci, miłości oraz przemijania. „Łąka” – jeden z najbardziej znanych zbiorów poezji Leśmiana, jest pełen poetyckich wizji świata przyrody, a jednocześnie medytacji nad życiem i śmiercią. Jego język jest bogaty w neologizmy, a styl baśniowy, co sprawia, że jego poezja jest niepowtarzalna.
Leśmian zajmował się także prozą. Wydał tomy baśni dla dzieci, m.in. „Klechdy sezamowe” i „Przygody Sindbada Żeglarza”, które również zyskały ogromną popularność.
Tej nocy niebo w dreszczach od gwiazd mrugawicy Kołysało swój bezmiar w sąsiednie bezmiary, To w próżnię swe radosne unosząc pożary, To zbliżając je znowu ku mojej źrenicy. Patrzę, niby przez nagły w mej ślepocie wyłom, A światy roziskrzone – zaledwo na mgnienie Odsłaniają mym oczom, jak nieba mogiłom, Dalekie, zatajone w srebrze ukwiecenie. Odsłaniają … Przeczytaj wiersz
Postukiwał dziadyga o ziem kulą drewnianą, Miał ci nogę obciętą aż po samo kolano. Szedł skądkolwiek gdziekolwiek — byle zażyć wywczasu, Nad brzegami strumienia stanął tyłem do lasu. Stał i patrzał tem białkiem, co w niem pełno czerwieni, Oj da-dana, da-dana! — jak się strumień strumieni! Wychynęła z głębiny rusałczana dziewczyca, Obryzgała mu ślepie, aż … Przeczytaj wiersz
Słychać go było, jak po młodym życie Biegł coraz śpieszniej – ciepły deszcz majowy, Zbryzgany słońcem, co przez obłok płowy Wzdłuż mu kropliste rozwidniało nicie. Pyląc, uderzył w piach drogi spróchniały, Poszperał w krzaku, co lśniąc się kołysze, Strącił liść z wierzby, przyciemnił głaz biały I ustał, w nagłą zasłuchany ciszę. Teraz mu patrzeć, jak … Przeczytaj wiersz
Wiosna Takiej wiosny rzetelnej, jaką w swym powiecie Widział Jędrek Wysmółek, — nikt nie widział w świecie! Po przez okno karczemne łeb w bezmiar wyraził I o mało się w durną mgłę nie przeobraził! Lecz umocnił się w karku i, nieco przybladłszy, Łbem pochwiał dla otuchy, i splunął i patrzy… Jego własna chałupa wraz z … Przeczytaj wiersz
Gdy domdlewasz na łożu, całowana przeze mnie, Chcę cię posiąść na zawsze, lecz daremnie, daremnie. Już ty właśnie — nie moja, już nie widzisz mnie wcale. Oczy mgłą ci zachodzą, ślepną w szczęściu i szale! Zapodziewasz się nagle w swoim własnym pomroczu, Mam twe ciało posłuszne, ale ciało — bez oczu!… Zapodziewasz się nagle w … Przeczytaj wiersz
Lubię szeptać ci słowa, które nic nie znaczą – Prócz tego, że się garną do twego uśmiechu, Pewne, że się twym ustom do cna wytłumaczą – I nie wstydzą się swego mętu i pośpiechu. Bezładne się w tych słowach niecierpliwią wieści – A ja czekam, ciekawy ich poza mną trwania, Aż je sama powiążesz i … Przeczytaj wiersz
Nie obiecuję ci wiele… Bo tyle co prawie nic… Najwyżej wiosenną zieleń… I pogodne dni… Najwyżej uśmiech na twarzy… I dłoń w potrzebie… Nie obiecuję ci wiele… Bo tylko po prostu siebie…
Zwoływali się surmą na wrzawę-zabawę, A jam gadał z mogiłą… Wszyscy na koń już siedli, by jechać po sławę, Lecz mnie z nimi nie było. Sny moje zaniedbane marnieją w dolinie… Weź pług w dłonie i oraj! Płynie życie bez jutra, a w ślad za nim płynie Moje życie — bez wczoraj!
Po co tyle świec nade mną, tyle twarzy? Ciału memu nic już złego się nie zdarzy. Wszyscy stoją, a ja jeden tylko leżę, — Żal nieszczery, a umierać trzeba szczerze. Leżę właśnie, zapatrzony w wieńców liście, Uroczyście — wiekuiście — osobiście. Śmierć, co ścichła, znów zaczyna w głowie szumieć, Lecz rozumiem, że nie trzeba nic … Przeczytaj wiersz
Kiedy wieczór gaśnie I ustaje dzienny znój – Panna Anna właśnie Najwabniejszy wdziewa strój. Palce nurza smukłe W czarnoksiężkiej skrzyni mrok, I wyciąga kukłe, Co ma w nic utkwiony wzrok. To – jej kochan z drewna, Zły bezmyślny, martwy głuch! Moc zaklęcia śpiewna Wprawia go w istnienia ruch. On nic nie rozumie, Lecz za niego … Przeczytaj wiersz
Wrócił żołnierz na wiosnę z wojennej wyprawy, Ale bardzo niemrawy i bardzo koślawy. Kula go tak schłostała po nogach i bokach, Że nie mógł iść inaczej, jak tylko w poskokach. Stał się smutku wesołkiem, skoczkiem swej niedoli, Śmieszył ludzi tym bólem, co tak skacząc, boli. Śmieszył skargi hołubcem i żalu wyrwasem I żmudnego cierpienia nagłym … Przeczytaj wiersz
Jam – lalka. W mych kolczykach szkli się zaświat dżdżysty, Suknia jawą atłasu ze snem się kojarzy. Lubię fajans mych oczu i zapach kleisty Farby, rumieńcem śmierci młodzącej mat twarzy. Lubię leżeć, gdy pokój słonecznieje czynnie, Na strojnego dywanu narożnej purpurze, Gdzie irys obok sarny kwitnie bezroślinnie, A z wieczności pluszowej unoszą się kurze. Dziewczynce, … Przeczytaj wiersz
W zwiewnych nurtach kostrzewy, na leśnej polanie, Gdzie sil las upodabnia łące niespodzianie, Leżą zwłoki wędrowca, zbędne sobie zwłoki. Przewędrował świat cały z obłoków w obłoki, Aż nagle w niecierpliwej zapragnął żałobie Zwiedzić duchem na przełaj zieleń samą w sobie. Wówczas demon zieleni wszechleśnym powiewem Ogarnął go, gdy w drodze przystanął pod drzewem, I wabił … Przeczytaj wiersz
Wiedzą ciała, do kogo należą, Gdy po ciemku obok siebie leżą! Warga – wardze, a dłoń dłoni sprzyja – Noc nad nimi niechętnie przemija. Świat się trwali, ale tak niepewnie!… Drzewa szumią, ale pozadrzewnie!… A nad borem, nad dalekim borem Bóg porusza wichrem i przestworem. I powiada wicher do przestworu: „Już nie wrócę tej nocy … Przeczytaj wiersz
I. …Że mi się dziewczę upatrzone wzbrania, Nieobecnością ciała w mem objęciu Pustosząc ducha, co w nic się rozdzwania, — Więc ja naprzekór sobie i dziewczęciu Tej się nieznanej podjąłem podróży, By wlec swe głody po morzach dziesięciu! Lecz i mórz dziesięć, zaprawdę, nie znuży Tego, co zaznał pragnienia pieszczoty, Na którą nawet nie upadł … Przeczytaj wiersz
Gdy wzbiera ciszą śmierci południa upalność, — Dokoła mego klombu — zgiełk i niewidzialność! Grzmią wozy, chrapią konie i dzwonią kopyta, — Lśni kurzawa, ku słońcu bezrozumnie wzbita! Wciąż dokoła, dokoła… Wciąż tą samą drogą!… Słychać wszystko i wszystkich — nie widać nikogo! Pędzą z szumem tysiąca oszalałych borów, Wykrzykując gwiazd nazwy i nazwy przestworów! … Przeczytaj wiersz
Prócz mnie — nie będziesz miał oblubienicy, Prócz mnie — nie ujmiesz innego zwierciadła, Byś w niem się własnej odeśnił źrenicy, Do mosiężnego podobien widziadła! Żadne ci dziewczę różanem brzemieniem Kruchego ciała — ramion nie obarczy, — Ni warg znikomem nie skala imieniem, — Rycerzu! wiernym pozostań swej tarczy! Ja ci przechowam, odbite w mem … Przeczytaj wiersz
Noc na niebie. Wieś w mroku złudnie roztajała W bezkształt senny, tu — ówdzie światłem zwypuklony. Psów wycie rozpowiększa bezbrzeż wsi uśpionej, I, niby srebra stosy, płonie chmur nawała. W tej i owej chat szybie świeca lśni, jak gwiazda, Czasem sylweta głowy mignie tam i zginie: Sen szyby… W wonnych sadów szemrzącej głębinie Duchy na … Przeczytaj wiersz
Wynijdź, lesie, z swej głębi! Wynijdź z legowiska Zaczajonych rozkwitów, zieloną drzemotą Wpartych w ziemię, po ciemku zapatrzoną w znój! Wynijdź nagle z nor wszystkich, z jarów bez nazwiska, Z kniej, zapadłych w moczary, — Z trzcin wrosłych tęsknotą W wód zwierciadła, by zdwoić sen nad wodą swój! Wynijdź z woniejącego na wiatr pogmatwania Macierzanek … Przeczytaj wiersz
Gdy po śmierci w niebiosów przybyłam pustkowie, Bóg długo patrzał na mnie i głaskał po głowie. — „Zbliż się do mnie, Urszulo! Poglądasz, jak żywa… Zrobię dla cię, co zechcesz, byś była szczęśliwa”. — „Zrób tak, Boże — szepnęłam — by w nieb Twoich krasie Wszystko było tak samo, jak tam — w Czarnolasie!” —I … Przeczytaj wiersz
Nikt nas nie widział — chyba te ćmy, Co puszyścieją w przelocie. I tak nam słodko, że tylko — my Wiemy o naszej pieszczocie. Młodsza twa siostra, zrywając wrzos, Śledziła szept nasz daleki… I mówiąc z nami, ucisza głos — A milknąc — spuszcza powieki. I po ogrodzie mknie wzdłuż i wszerz, Zaprzepaszczona w swym … Przeczytaj wiersz