Maria Konopnicka (23 maja 1842 – 8 października 1910) była jedną z najważniejszych polskich poetek, pisarek, nowelistek oraz działaczek społecznych okresu pozytywizmu. Jej dorobek literacki i działalność publiczna miały ogromny wpływ na kształtowanie kultury polskiej w czasach zaborów. Pisała również pod pseudonimem Jan Sawa i aktywnie wspierała walkę o prawa kobiet oraz niepodległość Polski.
Konopnicka urodziła się w Suwałkach w rodzinie szlacheckiej. Jej ojciec, Józef Wasiłowski, był prawnikiem i patriotą, który odegrał kluczową rolę w jej wychowaniu, wpajając jej wartości narodowe. Po śmierci matki w 1854 roku, Maria zamieszkała z ojcem w Kaliszu, gdzie uczęszczała do pensji prowadzonej przez siostry Sakramentki. To właśnie tam rozpoczęła naukę, która obejmowała literaturę, historię Polski oraz języki obce, co później miało znaczący wpływ na jej rozwój literacki.
Jej twórczość odznaczała się głębokim zaangażowaniem społecznym i patriotyzmem. Konopnicka walczyła piórem o prawa najuboższych, pisała o krzywdach chłopów, robotników oraz kobiet, a także podejmowała tematy związane z walką narodowowyzwoleńczą Polaków pod zaborami. Jej najbardziej znanym dziełem patriotycznym jest wiersz „Rota”, który stał się symbolem oporu wobec germanizacji.
Konopnicka angażowała się również w działalność publicystyczną i społeczną, szczególnie na rzecz praw kobiet i edukacji dzieci. Jej prace literackie, zarówno dla dorosłych, jak i dla dzieci, zyskały trwałe miejsce w kanonie literatury polskiej.
Maria Konopnicka już w młodości zainteresowała się literaturą, inspirując się twórczością Adama Mickiewicza i Juliusza Słowackiego. Zadebiutowała w 1870 roku wierszem „W zimowy poranek”, a szerokie uznanie zdobyła dzięki poematowi „W górach” opublikowanemu w 1876 roku, który chwalił Henryk Sienkiewicz. Po przeprowadzce do Warszawy w pełni poświęciła się pisarstwu, a jej debiutancki tomik poezji „Poezje” z 1881 roku spotkał się z entuzjastycznym przyjęciem krytyki, co ugruntowało jej pozycję w polskiej literaturze.
W latach 80. XIX wieku jej twórczość zdobyła szerokie uznanie. W 1884 roku zaczęła pisać literaturę dziecięcą, a w 1888 roku zadebiutowała jako autorka prozy dla dorosłych powieścią „Cztery nowele”. Jej rosnąca popularność sprawiła, że w 1903 roku, dzięki zbiórce zorganizowanej przez polskich działaczy, otrzymała dworek w Żarnowcu. Tam spędzała większość wiosen i wakacji, choć nadal aktywnie podróżowała po Europie.
Nasza zima biała, Chustą się odziała, Idzie, idzie do nas w gości, W srebrnych blaskach cała! Włożyła na czoło, Księżycowe koło, Lecą z płaszcza gwiazdy złote, Gdy potrząśnie połą. Z lodu berło trzyma, Tchu, ni głosu niema, Idzie, idzie, smutna, cicha, Ta królowa zima! Idzie martwą nogą, Wyiskrzoną drogą, Postanęły rzeki modre, Do morza nie … Przeczytaj wiersz
Jaskółeczka do nas wraca Z oddalonej drogi. Śpiewem wita wioskę miłą, Miłej chaty progi. Przez trzy morza, przez trzy góry Światem przeleciała, Przecież drogie gniazdko swoje Odrazu poznała. Jakże poznać go nie miała, Nie trafić do niego, Kiedy je tu serca nasze Całą zimę strzegą? Jakże poznać go nie miała, Nie śpieszyć z powrotem, Kiedy … Przeczytaj wiersz
Jabłoneczka biała Kwieciem się odziała; Obiecuje nam jabłuszka, Jak je będzie miała. Mój wietrzyku miły, Nie wiej z całej siły, Nie otrącaj tego kwiecia, Żeby jabłka były.
A ten chudy Janek Po ulicy chodzi, Z trzejkrólową gwiazdą Kolędników wodzi. Trzejkrólowa gwiazda Zaświeci w okienko, Kolędnicy hukną Wesołą piosenką. Kolęda, kolęda, Wesoła nowina! A pójdźcież się ogrzać Bliżej do komina! Trzejkrólowa gwiazda, A po niej zapusty; Nie bój się ty, Janku, Będziesz jeszcze tłusty.
Modrą się wstęgą toczą jasne zdroje, Szumi gaj młody i trawy na łanie. Za życie ziemi i kwiatów, i moje Dzięki Ci, Panie! Słońca my Twego czekali z tęsknotą Przez długą zimę, przez śnieżne zawieje, Aż nam jaskółki przyniosły wieść złotą, Że wiosna dnieje. I serce moje tak śpiewa, jak ptaszę, I wzrok w błękity … Przeczytaj wiersz
Taką mi wioskę wymaluj w dolinie, Od zbóż wesołą, a od jodeł smutną… Niechaj się cala chowa w jarzębinie, Niech na jej łąkach siwe leży płótno, Niech przez staw ciche rzucają się tęcze, Rozbite skrzelką, co tryska z wód głębi, Niech nad nią chmurka trzepoce gołębi, I puchy kwietne, i nitki pajęcze… I w takież … Przeczytaj wiersz
W Piotrowej bazylice próbują organy. Mistrz nie tony, lecz echa westchnień z nich dobywa. Zmierzch w pustej nawie. Ciemność ruchoma i żywa Podnosi dzwon kopuły i rozszerza ściany. Płynie muzyka dziwna, zaświatowa, cicha, Dreszczem idzie w sklepienia, z mrokiem się jednoczy… I nagle widzą moje zadumane oczy Korowód mar wiejących przez nawę, co wzdycha. Płyną … Przeczytaj wiersz
O większego trudno zucha, Jak był Stefek Burczymucha, – Ja nikogo się nie boję! Choćby niedźwiedź… to dostoję! Wilki?… Ja ich całą zgraję Pozabijam i pokraję! Te hieny, te lamparty To są dla mnie czyste żarty! A pantery i tygrysy Na sztyk wezmę u swej spisy! Lew!… Cóż lew jest?! – Kociak duży! Naczytałem się … Przeczytaj wiersz
Ojczyzna moja – to ta ziemia droga, Gdziem ujrzał słońce i gdziem poznał Boga, Gdzie ojciec, bracia i gdzie matka miła W polskiej mnie mowie pacierza uczyła. Ojczyzna moja – to wioski i miasta, Wśród pól lechickich sadzone od Piasta; To rzeki, lasy, kwietne niwy, łąki, Gdzie pieśń nadziei śpiewają skowronki. Ojczyzna moja – to … Przeczytaj wiersz
Nie rzucim ziemi, skąd nasz ród, Nie damy pogrześć mowy! Polski my naród, polski lud, Królewski szczep piastowy, Nie damy by nas zniemczył wróg… Tak nam dopomóż Bóg! Tak nam dopomóż Bóg! Do krwi ostatniej kropli z żył Bronić będziemy Ducha, Aż się rozpadnie w proch i w pył Krzyżacka zawierucha. Twierdzą nam będzie każdy … Przeczytaj wiersz
Niezapominajki to są kwiatki z bajki! Rosną nad potoczkiem, patrzą rybim oczkiem. Gdy się płynie łódką, Śmieją się cichutko I szepcą mi skromnie: „Nie zapomnij o mnie”.
Zahuczały, zaświstały Wichry w srebrny róg: Leci, leci tuman biały, Aż na chaty próg. Na tej chaty próg lipowy, Co ochrania nas, Co otula nasze głowy W złej śnieżycy czas. A ja stoję u okienka, A ja patrzę wdal; Milknie, cichnie ma piosenka, Serce chwyta żal. Oj nie jedna tam sierota Na tem zimnie drży! … Przeczytaj wiersz
Hola, hola, mości Bury, Bo wyliżesz w łyżce dziury. Patrz, jak kotek siedzi ładnie, Czeka, czy mu co nie spadnie, Podzielić się z głodnym trzeba, Choć drobinką mleka, chleba.
Świecą gwiazdy, świecą Na wysokim niebie… Jeno nie myśl chłopie, Że to i dla ciebie!… Ta jasna z tysiąca, Co wschodzi od boru Jako skrawek słońca – To pana ze dworu… A niżej ta druga Ze złota szczerego, Co nad stawem mruga – Proboszcza naszego… A trzecia, co w pobok Rzuca snop ognisty Jako srebrną … Przeczytaj wiersz
Panieneczka mała Rano dzisiaj wstała: Śmigus! śmigus! Dyngus! dyngus! Bo się wody bała. Panieneczka mała W kątek się schowała: Śmigus! śmigus! Dyngus! dyngus! Bo się wody bała. Panieneczka mała Sukienkę zmaczała: Śmigus! śmigus! Dyngus! dyngus! Choć się wody bała.
…Dajże Bóg. Dajże Bóg. Z tego pólka pełen stóg. Z tego stoga setny kłos, Z tego kłosa złota trzos. Dajże Bóg. Dajże Bóg. Z tego pólka pełen stóg…
Nikt mnie o tym nie przekona, I nikomu nie uwierzę, Że ta żabka, ta zielona, To jest szpetne, brzydkie zwierzę. Proszę tylko patrzeć zbliska: Sukieneczka na niej biała, Tak w porannem słonku błyska, Jakby w perły szyta cała. Wierzchem płaszczyk zieloniutki, Jak ten listek, jak ta trawa, I zielone mają butki Nóżka lewa, nóżka prawa. … Przeczytaj wiersz
Wicher wieje, deszcz zacina, Jesień, jesień już. Świerka świerszczyk z za komina, Naszej chatki stróż. Świerka świerszczyk co wieczora I nagania nas: — Spać już, dzieci, spać już pora, Wielki na was czas! — Mój świerszczyku, bądź-że cicho, Nie dokuczaj nam. To uparte jakieś licho, Śpijże sobie sam! A my komin obsiądziemy Dokolutka wnet, Słuchać … Przeczytaj wiersz
Przepióreczka się odzywa, Idą, idą polem żniwa, Brzęczą sierpy, brzęczą kosy, Ciężkie ziarnem lecą kłosy. Dana! Da-dana! A ode wsi słychać śpiewki, Śpieszą chłopcy, śpieszą dziewki, Niosą grabie, w pole dążą, Za żeńcami snopy wiążą. Dana! Da-dana! Co powiążą ciężkie snopy, To składają je na kopy; Dobra ziemia, łaska boża, Będzie chlebek z tego zboża. … Przeczytaj wiersz
Wyszedł żuczek na słoneczko W zielonym płaszczyku. – Nie bierzże mnie za skrzydełka, Miły mój chłopczyku. Nie bierzże mnie za skrzydełka, Bo mam płaszczyk nowy; Szyły mi go dwa chrabąszcze, A krajały sowy. Za to im musiałem płacić Po dwanaście groszy I jeszczem sie zapożyczył U tej pstrej kokoszy. Jak uszyły, wykroiły, Tak płaszczyk za … Przeczytaj wiersz