Dante Alighieri (ur. 1265 r. we Florencji, zm. 14 września 1321 r. w Rawennie) to jeden z najwybitniejszych poetów włoskich i twórców literatury światowej, znany przede wszystkim jako autor Boskiej komedii. Dante pochodził z rodziny średniozamożnej, zaangażowanej w polityczne życie Florencji. W młodości odebrał wszechstronne wykształcenie, studiując literaturę, filozofię, teologię i retorykę.
Jego życie osobiste i polityczne było bardzo burzliwe. W 1285 r. ożenił się z Gemmą Donati, ale największą inspiracją w jego twórczości była Beatrice Portinari – idealizowana ukochana, której śmierć w 1290 r. głęboko nim wstrząsnęła. Beatrice stała się kluczową postacią w jego poezji, symbolizującą boską miłość i duchowe przewodnictwo.
Dante aktywnie uczestniczył w życiu politycznym Florencji jako członek stronnictwa białych gwelfów, przeciwstawiającego się czarnym gwelfom wspierającym papieża. W wyniku politycznych walk został wygnany z miasta w 1302 r. i nigdy nie wrócił do rodzinnej Florencji. Lata wygnania spędził na wędrówkach po różnych miastach Włoch, m.in. w Weronie i Rawennie, gdzie zmarł.
Dante zaliczany jest do poetów tworzących w średniowieczu. Jego twórczość obejmuje różnorodne gatunki, od poezji lirycznej po traktaty filozoficzne i polityczne. Jego dzieła są świadectwem głębokiej erudycji i wszechstronnych zainteresowań.
Dante zadebiutował zbiorem poezji miłosnej zatytułowanym „Vita nuova” (Nowe życie). Jest to poetycko-prozatorski traktat, w którym opisuje swoją miłość do Beatrice jako siłę prowadzącą do duchowego odrodzenia. „Vita nuova” łączy lirykę dworską z filozofią neoplatonizmu i mistycyzmem chrześcijańskim.
Traktaty filozoficzne i polityczne Dantego Alighieri
„Convivio” (Uczta) – niedokończony traktat, w którym Dante analizuje ludzką wiedzę, moralność i cnoty.
„De Monarchia” – dzieło polityczne, w którym poeta opowiada się za niezależnością władzy świeckiej od kościelnej.
„De vulgari eloquentia” – rozprawa o językach ludowych i ich wartości literackiej, będąca obroną literatury tworzonej w języku włoskim.
„Boska komedia” – Najsłynniejsze dzieło Dantego, napisane między 1308 a 1321 r., stanowi epicki poemat podzielony na trzy części: „Piekło” (Inferno), „Czyściec” (Purgatorio) i „Raj” (Paradiso). Utwór opisuje mistyczną podróż Dantego przez trzy krainy zaświatów pod przewodnictwem Wergiliusza i Beatrice.
Twórczość Dantego wyróżnia się niezwykłą głębią filozoficzną, duchową i artystyczną. W dziełach Dantego każdy element ma wielowarstwowe znaczenie – od osobistego, przez historyczne, po metafizyczne. Na przykład „Boska komedia” to jednocześnie relacja z duchowej wędrówki i alegoria życia ludzkiego w dążeniu do zbawienia. Dante był pionierem w używaniu języka włoskiego jako medium literackiego, co przyczyniło się do ugruntowania włoskiego jako języka literackiego. „Boska komedia” napisana w dialekcie toskańskim odegrała kluczową rolę w jego standaryzacji.
Poezja Dantego jest głęboko zakorzeniona w chrześcijańskiej teologii i średniowiecznej scholastyce, ale również czerpie z tradycji klasycznej, w szczególności z dzieł Arystotelesa i Wergiliusza. Dante łączył średniowieczną teologię z rodzącymi się ideami humanizmu, kładąc nacisk na godność człowieka i jego zdolność do duchowego doskonalenia. Dante nie tylko wzrusza, ale także uczy i prowadzi. „Boska komedia” była dla czytelników przewodnikiem moralnym, filozoficznym i duchowym. Dante Alighieri jest uznawany za „ojca języka włoskiego” i jednego z największych poetów wszech czasów.
Gdy płacze Amor, płaczcie, kochankowie, Poznawszy powód, co mu szlochać każe: Widzi wszak kobiet załzawione twarze, Ich zawodzenie resztę mu dopowie: To Śmierć grubiańska w misternej budowie Serca swe strzały zatopiła wraże, Niszcząc to właśnie, co z czystością w parze U pań szlachetnych sławią prostaczkowie. Patrzcie, jak Amor szacunkiem ją darzy: Oto w swej zwykłej … Przeczytaj wiersz
Jakiż to piękny widok i jaki uroczy, Gdy pani moja kogo uprzejmie pozdrowi. Wdzięku jej oniemiały język nie wypowie Ani śmią na nią spojrzeć zachwycone oczy. Pośród szmerów pochwalnych, dobrotliwa, kroczy, A czar skromności wkrąg jej postać spowił. Rzekłbyś, z niebios zstąpiła, aby człowiekowi Ukazać obraz nieziemskich rozkoszy. Pod jej spojrzeniem wnet serca się kruszą … Przeczytaj wiersz
Ku łagodniejszej fali wzdyma płótno Łódź mego ducha i na cichsze morze Wpływa, za sobą mając toń okrutną. A ja o wtórnym z królestw śpiew ułożę, Gdzie się duch ludzki z grzesznej myje pleśni, Gotując stanąć na niebieskim dworze. Lecz tutaj, martwa poezyjo, wskrześnij! Słudze waszemu dodajcie natchnienia Wy, Muzy Święte! Kalliope, wstań w pieśni, … Przeczytaj wiersz
Wstawało słońce i niosło się mimo Skraj widnokręgu, który południka Swego szczyt wiesza nad Jerozolimą. A noc, co w kole odwrotnym pomyka, Szła z wód Gangesu, dzierżąc wagi w ręce, Co rwą się, kiedy nocorówni tyka. Więc lic zorzanych białość i rumieńce Przez słońca bliskość, w miejscu, skąd patrzałem, Ten miały pozór, co zblakłe czerwieńce. … Przeczytaj wiersz
Majestat wszystkich rzeczy Wzruszyciela W przestwory wnika i na światów skronie Ustopniowaną jasnością odstrzela. W niebie, co sporzej bożych iskier chłonie, Byłem; widziałem, czego nie wyświęci Słowami człowiek, choć był w tamtej stronie. Bo, przybliżony do celu swej chęci, Rozum nasz tak w nim przepaściście ginie, Że nie pociągnie za sobą pamięci. Ile z widzianych … Przeczytaj wiersz
Wy, co spragnieni słuchać, w wiotkim drewnie Prujecie fale, poganiając biegu, W ślad barki mojej płynącej tak śpiewnie, Wracajcie sobie do waszego brzegu, Ani puszczajcie się na wielkie morze, Bo zginie, który nie dotrwa w szeregu. Nikt nie biegł nurtem, kędy ja się wożę; W żagl dmie Minerwa, Feb drogę odkryje, Muzy poznaczą gwiazdami bezdroże. … Przeczytaj wiersz
Ma pani Miłość w oczach uwięziła, Przez co grzecznieje, czyje widzi lica, Gdziekolwiek idzie, każdego zachwyca, Serce drży temu, dla kogo jest miła. Spuszczają głowy i bledną przechodnie, Nad swymi braki wzdychając po cichu, Lecz nie ma przy tym ni gniewu, ni pychy. Pomóżcie, panie, wysławić ją godnie. Pokorne myśli i miłe obrazy Rodzą się … Przeczytaj wiersz
W pielgrzymim stroju mądrej posełkini Idź już ballato i nie zwlekaj w drodze, Do pięknej pani, której cię przywodzę, A która życie me tak biednem czyni. Powiedz jej naprzód o smutku mych oczu, Co niegdyś patrząc w jej anielską postać Przywykły zdobić się wieńcem pragnienia. Dziś strachem śmierci tak wielkim się mroczą, Od kiedy przy … Przeczytaj wiersz
MYŚL beznadziejna, która w przeszłość patrzy, W ten czasu okres, co minął na wieki, Z sercem mem biednem walczy z jednej strony; A chęć kochania drogę moją znaczy Ze strony drugiej w słodki kraj daleki, Kraj, co przeze mnie został opuszczony: Nie czuję w sobie tej siły szalonej, Bym mógł się dłużej w walce owej … Przeczytaj wiersz
CHCIAŁBYM, by Lapa i ciebie, Gwidonie, W cudowny sposób wraz ze mną porwano I przeniesiono w jakąś łódź nieznaną, Byśmy dowoli mknęli w morskie tonie. Gdy nieprzychylny wiatr nas nie owionie I burz odmęty nie obmyją pianą, Te same myśli w pamięci powstaną I zapragniemy ostać się w swem gronie. A monnę Vannę, oraz monnę … Przeczytaj wiersz
Pielgrzymi, którzy idziecie skupieni, Myśląc o bliskich, co w domu zostali, Czy pochodzicie z tak dalekich krain, Jak to z wyglądu nietrudno ocenić, Że nie płaczecie, kiedy przechodzicie Tego smutnego miasta ulicami, Jak ludzie, którzy nie znają nic a nic Przyczyny bólu, co nim targa skrycie. Gdybyście, chcąc ją poznać, przystanęli, To pewne – myśl … Przeczytaj wiersz
Wszystkie me myśli o miłości prawią; A mają w sobie różnorodność taką, Że jedna mi jej twardy głosi zakon, Drugą jej rządy zwariowane bawią, Przez tę mi często z oczu źródło tryska, Ta znów z nadzieją słodycz mi przynosi; W jednym podobne – każda łaski prosi, Bo drży ze strachu, który serce ściska. Stąd nie … Przeczytaj wiersz
Już dzień odchodził, a powietrze mroczne Od pracy ziemskie uwalniało twory; — Ja tylko jeden musiałem sposobić Siły do walki z trudami podróży I razem z własnem uczuciem żałości, Którą dziś skreśli myśl, co już nie błądzi. — Wspierajcie, Muzy, i ty duchu wielki! Myśli, coś wszystko spisywała wiernie, Tu dzielność twoja niechaj się okaże! … Przeczytaj wiersz
W połowie drogi naszego żywota W pośród ciemnego znalazłem się lasu, Albowiem z prostej zbłąkałem się ścieżki. O jakże ciężko teraz wypowiedzieć, Jak ten las dziki, gęsty i ponury; — Wspomnienie samo wznawia strach okropny, Że śmierć zaledwie okropniejszą będzie. Lecz, bym o skarbie owym opowiedział, Który w tym lesie znalazłem, — opowiem O innych … Przeczytaj wiersz