Ballata to forma poetycko-muzyczna, która wywodzi się ze średniowiecznej literatury włoskiej. Jest to utwór liryczny posiadający układ stroficzny o regularnej budowie, który występuje w różnych wariantach. Ballata to również nazwa włoskiej formy poetycko-muzycznej z XIV wieku, łączącej wiersz z refrenem, który pojawia się na początku i końcu utworu. Podczas jej wykonywania towarzyszyła jej muzyka i taniec.
Ballata składa się zazwyczaj z krótszej strofy (riprezy) oraz oraz kilku dłuższych strof (stanze) rozwijających temat zaprezentowany w riprezie. W zależności od długości riprezy wyróżnia się różne formy ballaty: ballata minima (jednowersowa ripreza, z pięcio-, siedmio- lub ośmiozgłoskowcem), ballata piccola (jednowersowa, pisana jedenastozgłoskowcem), ballata minore (dwuwersowa ripreza), ballata mezzana (trójwersowa ripreza), ballata grande (czterowersowa ripreza) oraz ballata stravagante (ripreza dłuższa niż czterowersowa).
W literaturze ballata była szczególnie popularna w XIV wieku, a jednym z najwybitniejszych twórców tego gatunku był Giovanni Boccaccio, Guido Cavalcanti oraz Francesco Petrarka. W muzyce ballata była rozwijana przez takich kompozytorów jak Francesco Landini, który tworzył wielogłosowe utwory na jej bazie. Ballata włoska jest blisko spokrewniona z francuską balladą, ale różni się budową i charakterem wykonania.
W pielgrzymim stroju mądrej posełkini Idź już ballato i nie zwlekaj w drodze, Do pięknej pani, której cię przywodzę, A która życie me tak biednem czyni. Powiedz jej naprzód o smutku mych oczu, Co niegdyś patrząc w jej anielską postać Przywykły zdobić się wieńcem pragnienia. Dziś strachem śmierci tak wielkim się mroczą, Od kiedy przy … Przeczytaj wiersz
Strudzone oczy, gdy was zwracać muszę W twarz piękną, z której śmierć wam żałośliwa, Strzeżcie się! bo was wyzywa Miłość, zkąd znów mi troska wstąpi w duszę! Śmierć tylko myślom moim przeciąć może Miłosną drogę, która je ku Chwale Zbawienia, w słodką przystań ciągnie mile. Lecz wam, z mniej ważnych przyczyn, wasze zorze Cieniem zapływa; … Przeczytaj wiersz