Mikołaj Sęp Szarzyński (ur. ok. 1550 r., zm. ok. 1581 r.) był polskim poetą doby renesansu, uważanym za prekursora baroku w literaturze polskiej i jednego z najwybitniejszych twórców literatury staropolskiej. Jego twórczość – choć niewielka objętościowo – miała ogromny wpływ na rozwój poezji religijnej i refleksyjnej w Polsce.
Urodził się w zamożnej rodzinie szlacheckiej, prawdopodobnie w Zimnej Wodzie koło Lwowa. Studiował za granicą, m.in. w Wittenberdze, Lipsku i być może we Włoszech. Początkowo był protestantem, ale później przeszedł na katolicyzm, co miało istotny wpływ na charakter jego poezji – głęboko religijnej, skupionej na duchowym niepokoju, przemijaniu i motywach walki dobra ze złem.
Sęp Szarzyński pisał po łacinie i po polsku. Jego najważniejszym dziełem jest zbiór Mikołaja Sępa Szarzyńskiego Rytmy abo Wiersze polskie. Po jego śmierci zebrane i wydane, wydany pośmiertnie w 1601 roku przez nieznanego drukarza najprawdopodobniej we Lwowie. Zawiera sonety, pieśni i epigramaty, silnie inspirowane poezją włoską i łacińską, ale też oryginalne w swojej głębi duchowej i stylistyce. Dominującym tematem jego twórczości jest zmaganie się człowieka z grzechem, śmiercią i nietrwałością świata.
Jego poezja cechuje się bogatą metaforyką, kunsztowną formą i filozoficznym charakterem. Język utworów jest pełen kontrastów, paradoksów i silnych emocji, co zapowiada estetykę barokową.
Mikołaj Sęp Szarzyński zmarł młodo, około 1581 roku, prawdopodobnie we Lwowie. Choć pozostawił po sobie niewielki dorobek, uznawany jest za najwybitniejszego przedstawiciela nurtu metafizycznego w poezji polskiej okresu baroku oraz jednego z najwybitniejszych poetów polskich XVI wieku, który wyprzedził swoją epokę i zapoczątkował epokę polskiego baroku w literaturze.
Im pilniej na twe oblicze nadobne Patrzę i na oczy twe gwiazdom podobne, Tem mię srodzej palą płomienie miłości! Dla Boga, daj ratunek: ginę w tej ciężkości! O wdzięczne stworzenie, pani urodziwa, Bacz to, że dla ciebie serce me omdlewa, Cierpiąc niewymowny żal i dolegliwości: Dla Boga, daj ratunek: ginę w tej ciężkości! Ustawne wzdychanie, … Przeczytaj wiersz
Do Pana Mikołaja Tomickiego Tomicki, jeśli nie ganią owego, Który ku chwale świeci lampą onej W sobie chwalebnej, świętej, niezmierzonej Światłości, światła skąd jasność każdego, Nie będę nazwan lekkiem od żadnego, Bym sławił piękność w tobie doświadczonej Kożdemu cnoty. Jeno, żem uczonej Mało pił wody, nie śmiem się jąć tego. Chęć przyjmi wdzięcznie – na … Przeczytaj wiersz
Głupie i próżno swą głowę psujesz, Jeśliże gwałtem w tym usiłujesz, Byś się podobał we wszem każdemu: Pan, co mógł wszytko, nie zdołał temu. Nic to, iżeś jest u tanich tani, Przestawaj na tem, że cie nie gani Choć mały poczet ludu bacznego. Więc ty dla zdania gminu prostego Masz puścić cnoty zabawę świętą I … Przeczytaj wiersz
Nigdy takowych mąk nie ucierpiało, Jeśliże było serce, co pałało Płomieniem wściekłem dla możnej Junony, Władającego gromem pana żony, Jakież nieszczęsne serce me używa. Fortunna miłość, co z nadzieją bywa! Ale piekielne ciężkości przechodzi, Gdy z nią wątpliwość bojaźliwa chodzi. Cóż ja mam czynić, w taką miłość wdany? Kto tak szkodliwe może zleczyć rany, Gdy … Przeczytaj wiersz
Nie trafunek przygodny ludzkie sprawy rządzi: I fortunę szaloną, choć upornie błądzi, Chełzna[1] twardym munsztukiem twego moc zrządzenia, O mądrości, wszystkiego żywocie stworzenia! Lutość i sprawiedliwość — wszytkie twoje sprawy, A przed twemi oczyma i lewy i prawy. Więc temu i to zdrowo, co sie zda, że szkodzi Tamtemu, i to wadzi, co mu żywot … Przeczytaj wiersz
KTÓRY POD SOKALEM ZABIT OD TATARÓW ROKU PAŃSKIEGO 1519. Umysł stateczny i w cnotach gruntowny Kto ma od Boga, żywie świętym rowny; Nietylko wytrwa głos szczęścia surowy, Ale i łaską wzgardzić jest gotowy. Tysiąc przykładów! Ale dostateczny Słów moich świadek sam Frydrusz serdeczny; Który to sprawił, że sie mniej wstydamy Blizny, prze upór co nieszczęścia … Przeczytaj wiersz
I nie miłować ciężko, i miłować Nędzna pociecha, gdy, żądzą zwiedzione, Myśli cukrują nazbyt rzeczy one, Które i mienić i muszą się psować. Komu tak będzie dostatkiem smakować Złoto, sceptr, sława, rozkosz i stworzone Piękne oblicze, by tem nasycone I mógł mieć serce i trwóg się warować? Miłość jest własny bieg życia naszego: Ale z … Przeczytaj wiersz
O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem Pokój – szczęśliwość, ale bojowanie Byt nasz podniebny: on srogi ciemności Hetman i świata łakome marności O nasze pilno czynią zepsowanie. Nie dosyć na tym, o nasz możny Panie, Ten nasz dom – Ciało, dla zbiegłych lubości Niebacznie zajżrząc duchowi zwierzchności, Upaść na wieki żądać … Przeczytaj wiersz
Do naświętszej Panny Panno bezrówna, stanu człowieczego Wtóra ozdobo, nie psowała w której Pokora serca ni godność pokory, Przedziwna Matko Stworzyciela swego! Ty, głowę starwszy smoka okrutnego, Którego jadem świat był wszystek chory, Wziętaś jest w niebo nad wysokie chory, Chwalebna, szczęścia używasz szczyrego. Tyś jest dusz naszych jak księżyc prawdziwy, W którym wiecznego baczymy … Przeczytaj wiersz
Na one słowa Jopowe: Homo natus de muliere, brevi vivens tempore etc. Z wstydem poczęty człowiek, urodzony Z boleścią, krótko tu na świecie żywie, I to odmiennie, nędznie, bojaźliwie, Ginie, od Słońca jak cień opuszczony. I od takiego (Boże nieskończony, W sobie chwalebnie i w sobie szczęśliwie Sam przez się żyjąc) żądasz jakmiarz chciwie Być … Przeczytaj wiersz
NA HERB JEGO M. PANA JAKUBA LEŚNIOWSKIEGO, PODCZASZEGO ZIEMIE LWOWSKIEJ Gryfowie strzegą złota i biją się o nie Tak w południowej, jako i w północnej stronie. Niebożęta Pigmei trudność z nimi mają, Którzy się o ten kruszec z pilnością starają. Ale polscy Gryfowie nie tak żądni złota, Jako wolności stróże, w których ta ochota, Że … Przeczytaj wiersz
Panieństwa kwiatek tu leży schowany, Twą, skwapna śmierci, ręką rozerwany. Wżdy twój jad próżny: bo ten kwiat ku wiośnie Onej ostatniej i wiecznej wyrośnie, Wonie lilijej pełen i czystości, I kwitnąć będzie prócz strachu zwiędłości, Ozdobą onym, co na Barankową Chwałę pieśń krzyczą, własną, czystą, nową.
Pieśń IV Zacni się rodzą z zacnych i cnotliwych: Znać w koniach sztuki ojczyste; lękliwych Mężna orlica gołębi nie rodzi Ani mdły zając z dużych lwów pochodzi. Wszakże rozmnaża cnoty przyrodzone Ćwiczenie; czynią serce utwierdzone Piękne nauki; tych kiedy nie staje, Ślachetne plemię szpecą złe zwyczaje. Śmiał się waleczny Rzym z syna onego Ojca, dzielnością … Przeczytaj wiersz
Piszą: król Agatokles gdy swoim cześć sprawiał, Miedzy złote naczynie zawsze glinę stawiał, Tak mieszając ubóstwo z bogactwy hardymi; A przyczynę powiadał tę przed gośćmi swymi: „Ja, którego Bóg sławą i państwem ozdobił, Pomnie, iże mój ojciec z gliny garnce robił”. O, szczęśliwy, kto stanu dostawszy wielkiego, Pomni, czym był, i baczy moc szczęścia zmiennego.
Na nędzną ziemię racz mieć wzgląd, Panie, Którego ten świat trzyma staranie. Sprawę rąk Twoich, część niewzgardzoną Wichrzy Fortuna burzą szaloną; Ślepa, prócz braku rozsiewa szkody. O, wżdy chciej kiedy jej wściągnąć wody, Ojcze łaskawy! A pokój, który Niebo i wielbią anielskie chóry, Niech naród ludzki sprawuje wiecznie, Aby imię Twe chwalił bezpiecznie.
Pani to wszytkiego: Sprawa świata tego Jej jest poruczona; Fortuna rzeczona. Nic przez niej syn Maje, Co mu dani daje Człowiek zyskiem żywy, Mars, rozlać krew chciwy, U niej w ręku stoi. I ten się jej boi, Co go Wenus pali, I on też ją chwali, Co z swej pracej żywię Z potem i ściśliwie. … Przeczytaj wiersz
Dziecię jest, ale Nie będzie w cale Ten, kto go zgardzi. Bogowie hardzi Skakać musieli Tam, gdzie nie chcieli. Kiedy on raczył, Wnetki zabaczył Król swego stanu: Pan to jest panu! Płacy, zwierz, ryby, Wszytcy bez chyby Służą mu zawżdy; A człowiek każdy, Ten go zepsuje, Gdy nie próżnuje.
Ehej, jak gwałtem obrotne obłoki I Tytan prętki lotne czasy pędzą! A chciwa może odciąć rozkosz nędzą Śmierć, — tuż za nami spore czyni kroki! A ja, co dalej, lepiej cień głęboki Błędów mych widzę, które gęsto jędzą Strwożone serce ustawiczną nędzą, I z płaczem ganię młodości mej skoki. O moc, o rozkosz, o skarby … Przeczytaj wiersz
Ty, co Rzym wpośród Rzyma chcąc baczyć, pielgrzymie, A wżdy baczyć nie możesz w samym Rzyma Rzymie, Patrzaj na okrąg murów i w rum obrócone Teatra i kościoły, i słupy stłuczone: To są Rzym. Widzisz, jako miasta tak możnego I trup szczęścia poważność wypuszcza pierwszego. To miasto, świat zwalczywszy, i siebie zwalczyło, By nic niezwalczonego … Przeczytaj wiersz