Aleksander Fredro był polskim poetą, dramatopisarzem i prozaikiem, tworzącym w okresie romantyzmu, gdy Polska znajdowała się pod zaborami. Jego twórczość, obejmująca sztuki pisane wierszem ośmiozgłoskowym, jak Zemsta, oraz prozę, taką jak Damy i huzary, a także bajki, weszła do kanonu literatury polskiej. Mimo że Fredro cieszył się popularnością, był również ostro krytykowany przez niektórych współczesnych, którzy zarzucali mu zbyt lekki humor oraz niemoralność. W wyniku tej krytyki na długie lata wstrzymał swoją twórczość. Wiele z jego dzieł zyskało uznanie dopiero po jego śmierci, a najbardziej znane utwory zostały przetłumaczone na wiele języków, w tym angielski, francuski i niemiecki. Fredro uważany jest za jednego z najważniejszych polskich komediopisarzy, a także za mistrza humoru, wnikliwej obserwacji społecznej oraz znakomitego twórcy dialogów scenicznych. Jego najważniejsze dzieła, takie jak Zemsta, Śluby panieńskie czy Pan Jowialski, są nadal istotnym elementem polskiego kanonu literackiego.
Aleksander Fredro urodził się 20 czerwca 1793 roku w Surochowie w szlacheckiej rodzinie o silnych tradycjach patriotycznych. Zmarł 15 lipca 1876 roku we Lwowie i został pochowany w rodzinnym grobie w kościele katolickim Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Rudkach w pobliżu Lwowa.
Ojcem Fredry był Jacek Fredro – właściciel ziemski, którego status materialny zapewnił rodzinie dostatek oraz umożliwił Aleksandrowi uzyskanie dobrego wykształcenia. Mimo że ukończył edukację domową w młodym wieku, już wtedy przejawiał zainteresowanie literaturą i sztuką, co miało istotny wpływ na jego późniejsze pisarstwo. W wieku 16 lat zaciągnął się do polskiej armii, biorąc udział w wojnach napoleońskich, w tym w znanej kampanii moskiewskiej. Jego pamiętnik „Trzy po trzy”, inspirowany stylem Tristrama Shandy Laurence’a Sterne’a, dokumentuje jego doświadczenia wojskowe podczas ostatniej kampanii Napoleona. W 1814 roku, przebywając we Francji, Fredro zainteresował się tamtejszym dramatem. Po zakończeniu kariery wojskowej osiedlił się w rodzinnej posiadłości, gdzie rozpoczął działalność literacką.
W młodości Aleksander Fredro wstąpił do armii Księstwa Warszawskiego w 1809 roku, uczestnicząc w wojnach napoleońskich jako oficer. Brał udział w różnych kampaniach, w tym w wyprawie na Moskwę w 1812 roku. Jego doświadczenia wojenne miały istotny wpływ na jego osobowość oraz sposób postrzegania świata. Fredro zakończył służbę wojskową w 1814 roku, po upadku Napoleona, a następnie powrócił do Polski i osiedlił się w majątku rodzinnym, gdzie poświęcił się pracy literackiej.
Aleksander Fredro zadebiutował literacko w 1817 roku publikując swoje pierwsze komedie nie interesując się w tym okresie tematami romantycznymi. Tworzył komedie społeczne, które oddawały styl życia polskiej szlachty. Jego utwory charakteryzowały się znakomitym kreowaniem postaci i intryg oraz elastycznym językiem. W twórczości Fredry obecny jest humor ludowego teatru romantyzmu, a także szybkie farsy o różnym stopniu wyrafinowania. Dwie jego bajki, Małpa w kąpieli oraz Paweł i Gaweł, są uznawane za jedne z najpopularniejszych bajek dla dzieci w Polsce. Jego najsłynniejsza komedia, Zemsta, została przeniesiona na ekran przez Andrzeja Wajdę w 2002 roku.
Jego twórczość szybko zyskała popularność, a on sam stał się uznanym autorem komedii obyczajowych, które w sposób błyskotliwy ukazywały polskie społeczeństwo XIX wieku. Fredro w mistrzowski sposób kreował żywe i pełne humoru postacie, umiejętnie oddając w swoich utworach ludzkie przywary, absurdy i konflikty towarzyskie.
Pomimo sukcesów literackich, Fredro przez większą część życia unikał życia publicznego, preferując spokój swojego majątku w Beńkowej Wiszni. Nie angażował się aktywnie w politykę, choć jako patriota związał się z ruchem konserwatywnym. W 1828 roku poślubił Zofię z Jabłonowskich Skarbkową, wdowę po hrabim Stanisławie Skarbku, co umocniło jego pozycję towarzyską i materialną.
Fredro nie zawsze spotykał się z uznaniem ze strony krytyków. Po powstaniu listopadowym, kiedy nastroje w kraju stawały się coraz bardziej napięte, jego lekkie, komediowe utwory były odbierane jako zbyt błahe i odległe od rzeczywistości politycznej. To zniechęciło Fredrę do publikowania nowych dzieł przez pewien czas.
Fredro powrócił do życia literackiego pod koniec swojego życia, kiedy jego utwory zyskały na nowo popularność. Jego komedie zaczęły być wystawiane na scenach teatralnych w całej Polsce, a Fredro został doceniony za swój wkład w literaturę. W 1873 roku został członkiem Akademii Umiejętności.
Najważniejsze komedie Fredry
W komediach Fredry często pojawiają się wątki miłosne, humor sytuacyjny oraz zgrabne dialogi, co sprawia, że jego utwory są nie tylko zabawne, ale i trafnie portretują rzeczywistość społeczną.
Najbardziej znane utwory Fredry
Paweł i Gaweł w jednym stali domu, Paweł na górze, a Gaweł na dole, Paweł spokojny, nie wadził nikomu, Gaweł najdziksze wymyślał swawole. Ciągle polował po swoim pokoju: To pies, to zając — między stoły, stołki Gonił, uciekał, wywracał koziołki, Strzelał i trąbił i krzyczał do znoju. Znosił to Paweł, nareszcie nie może; Schodzi do … Przeczytaj wiersz
Prawo! Prawo! Jeszcze prawo! Jakby z nieba lecą żwawo; Gdy schowamy je w pamięci, Będziem żyli jakby święci. Ale zawsze w praw dodatku Jedna piosnka: Zapiać, bratku! Więc możemy być świętymi, Lecz świętymi tureckimi.
Mądra żona – za nos wodzi Spokojności – piękna szkodzi, Brzydka – wkoło straszy ludzi, Głupia – prędko męża znudzi. – Jeśli środek dobry wszędzie, Więc i w żonie dobrym będzie: Niech ma rozum dla kobiety, Nie szukając z dzieł zalety, Grzeczna, miła i przystojna, Ani sknera, ani hojna, Nie mruk i nie rezolutna, Nie … Przeczytaj wiersz
– Jeżeli kłamię, niech mnie piorun trzaśnie! – Tak zaczął kłamca. Wtem zagrzmiało właśnie, A on czym prędzej dokończając mowy: – Żem zawsze kłamał i kłamać gotowy.
Ażeby dostać kawałek kiełbasy, Zgodnym sposobem wziął chłopiec trzy basy. Ledwie się strzepnął i skarbem nabytym Łzy ocierając, powąchał go przy tym, Biegnie ze szkoły wygłodniały żaczek: – Stój! – krzyczy – nie jedz, odkupię przysmaczek. – Mądryś! – odpowie właściciel kiełbasy – Dopiero za nią dostałem trzy basy. – Dajże mi pięć, a daj … Przeczytaj wiersz
Mrok wieczorny, – babcia siwa przy kominku głową kiwa. Nos jak haczyk, – okulary, Coś tam mruczy babsztyl stary. Snuje bajdy niestworzone, O królewnie Pizdolonie, O trzech braciach jak niewielu, O matuli ich z burdelu, Opowiada stare dzieje… A na dworze wicher wieje. Siądźcie społem panny, smyki, Młodojebce, stare pryki I nadstawcie dobrze uszy! Choć … Przeczytaj wiersz
Osiołkowi w żłoby dano, W jeden owies, w drugi, siano. Uchem strzyże, głową kręci. I to pachnie, i to nęci. Od któregoż teraz zacznie, Aby sobie podjeść smacznie? Trudny wybór, trudna zgoda – Chwyci siano, owsa szkoda. Chwyci owies, żal mu siana. I tak stoi aż do rana, A od rana do wieczora; Aż nareszcie … Przeczytaj wiersz
Rada małpa, że się śmieli, Kiedy mogła udać człeka, Widząc panią raz w kąpieli, Wlazła pod stół — cicho czeka. Pani wyszła, drzwi zamknęła, Małpa figlarz nuż do dzieła! Wziąwszy pański czepek ranny, Prześcieradło I zwierciadło, Szust do wanny! — Daléj kurki kręcić żwawo W lewo, w prawo, Z dołu, z góry, Aż się ukrop puścił … Przeczytaj wiersz