Jan Brzechwa

Jan Brzechwa to pseudonim Jana Wiktora Lesman, który urodził się 15 sierpnia 1898 roku w rodzinie polsko-żydowskiej w Żmerynce, na Podolu na terenie dzisiejszej Ukrainy. Jan Brzechwa był poetą, pisarzem, satyrykiem, prawnikiem i tłumaczem, ale największą sławę zyskał jako autor literatury dziecięcej. Jego dzieła są pełne humoru, fantazji i ciepła. Jest autorem takich klasycznych utworów dla dzieci, jak „Akademia pana Kleksa”, „Kaczka Dziwaczka”, „Pchła Szachrajka” czy „Tańcowała igła z nitką”. Był również autorem licznych tłumaczeń i tekstów satyrycznych dla dorosłych.

Jan Brzechwa pochodził z rodziny o silnych tradycjach literackich. Jego ojciec był inżynierem kolejnictwa, a matka nauczycielką francuskiego. Jan Brzechwa był kuzynem znanego poety Bolesława Leśmiana.  Dzieciństwo spędził na Kresach, często podróżując z rodziną. Edukację rozpoczął w kolegium jezuickim w Chyrowie, a po przeprowadzce do Warszawy ukończył Wydział Prawa Uniwersytetu Warszawskiego. Podczas wojny polsko-bolszewickiej służył jako ochotnik w 36 Pułku Legii Akademickiej, za co został odznaczony.

Po ukończeniu studiów prawniczych Brzechwa zaczął pracować jako adwokat, specjalizując się w prawie autorskim. Był jednym z najlepszych specjalistów w tej dziedzinie w Polsce. Przez wiele lat pełnił funkcję prawnika Związku Autorów i Kompozytorów Scenicznych, a także współpracował z wieloma polskimi twórcami, pomagając im w ochronie ich praw autorskich.

Choć był prawnikiem specjalizującym się w prawie autorskim w ZAIKS-ie, od młodych lat interesował się literaturą. Choć praca prawnicza była jego głównym źródłem utrzymania, Brzechwa nie porzucił literatury, a literacko zadebiutował w 1920 roku na łamach czasopism humorystycznych.

Ożenił się trzykrotnie: najpierw z Marią Sunderland, swoją dalszą kuzynką i siostrzenicą artystki Celiny Sunderland, potem z Karoliną Lentową (z domu Meyer), a na końcu z Janiną Magajewską. Z pierwszego małżeństwa miał córkę Krystynę (ur. 1928), która została malarką.

Jan Brzechwa zmarł 2 lipca 1966 roku w wieku 67 lat w Warszawie z przyczyn naturalnych. Został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach, jednym z najbardziej znanych cmentarzy w mieście.

Twórczość literacka Jana Brzechwy

Jan Brzechwa zadebiutował w 1915 roku, publikując pierwsze wiersze w prasie, choć początkowo planował karierę prawniczą. Po demobilizacji w 1920 roku i rozpoczęciu studiów prawniczych, zaczął pisać satyryczne teksty, piosenki i skecze, współpracując z kabaretami, takimi jak Qui Pro Quo i Czarny Kot. Dla rozróżnienia swojej działalności prawniczej i literackiej, tworzył pod pseudonimem Jan Brzechwa. W 1926 wydał tom poezji Oblicza zmyślone, a w 1938 zadebiutował w literaturze dziecięcej z tomem Tańcowała igła z nitką. Rok później opublikował Kaczkę dziwaczkę, umacniając swoją pozycję jako autor literatury dla dzieci.

Jan Brzechwa zadebiutował jako poeta w 1926 roku tomikiem Oblicza zmyślone, a jego pierwszy zbiór wierszy dla dzieci, Tańcowała igła z nitką, ukazał się w 1937 roku. Wiersze Brzechwy, takie jak słynny Chrząszcz ze znaną frazą „W Szczebrzeszynie chrząszcz brzmi w trzcinie”, stały się kultowymi łamańcami językowymi w polskiej literaturze. Jego twórczość dla dzieci, pełna humoru, fantastycznych postaci i absurdalnych sytuacji, szybko zdobyła popularność w latach 30. Brzechwa był również cenionym tłumaczem literatury rosyjskiej, przekładając utwory Puszkina, Jesienina i Majakowskiego.

Jan Brzechwa zdobył największą popularność po II wojnie światowej, zwłaszcza dzięki serii książek o Panu Kleksie, zaczynając od „Akademii pana Kleksa” (1946). Ta fantastyczna opowieść o magicznej akademii i jej ekscentrycznym dyrektorze stała się klasykiem literatury dziecięcej w Polsce. W latach 80. książki o Kleksie doczekały się ekranizacji, w tym kultowego filmu z 1983 roku. Trylogia o Panu Kleksie obejmuje także „Podróże pana Kleksa” (1961) i „Tryumf pana Kleksa” (1965), łącząc motywy niezwykłych przygód i niekonwencjonalnych metod nauczania.

Brzechwa był również autorem wielu innych wierszy i opowiadań dla dzieci, takich jak „Kaczka Dziwaczka”, „Pchła Szachrajka” (której animowana wersja powstała w 1989 roku), oraz „Szelmostwa Lisa Witalisa”. Jego twórczość wyróżniała się humorem, absurdalnymi sytuacjami i postaciami, które trafiały do wyobraźni najmłodszych, często zawierając elementy dydaktyczne.

Poza twórczością dla dzieci, Brzechwa pisał satyryczne teksty i skecze dla kabaretów oraz tłumaczył literaturę rosyjską, w tym dzieła Puszkina, Jesienina i Majakowskiego. Jego przekłady były cenione za precyzję i artystyczną wrażliwość, co dodatkowo umacniało jego literacką pozycję.

Poezja Jana Brzechwy

Jan Brzechwa, pisząc w melodyjnym stylu ośmiosylabowego wiersza akcentowanego, stał się jednym z najważniejszych autorów w polskiej literaturze. Jego twórczość, pełna wyobraźni i humoru, zyskała trwałe miejsce w kanonie lektur szkolnych, bawiąc i ucząc kolejne pokolenia. Dzięki swojemu talentowi Brzechwa zdobył miano mistrza literatury dziecięcej, a jego wkład w polską kulturę jest nieoceniony.

Wiersze Jana Brzechwy