Lament (łac. lamentum – skarga, narzekanie) to gatunek literacki o charakterze lirycznym, wyrażający głęboki smutek, żal, rozpacz, uczucia bólu, nieszczęścia, bezradności lub tęsknotę. Jego cechą charakterystyczną jest emocjonalny i pełen ekspresji ton, często podkreślany powtarzalnymi zwrotami, retorycznymi pytaniami oraz apostrofami.
Jest to forma liryczna o charakterze żałobnym. Lamenty wywodzą się ze starożytnej literatury funeralnej i mają długą tradycję w różnych kulturach. Blisko związany z elegią oraz epicedium, pełnił również istotną rolę w strukturze tragedii greckiej jako odmiana pieśni lamentacyjnej. W literaturze europejskiej szczególnie popularne były w średniowieczu i renesansie, kiedy występowały w formie pieśni żałobnych, trenów lub skarg. W literaturze polskiej jednym z najsłynniejszych przykładów lamentu są Treny Jana Kochanowskiego, opłakujące śmierć jego córki Urszuli. Kochanowski rozciągnął klasyczną strukturę epicedium na cały cykl swoich utworów, zachowując jego układ:
W ten sposób stworzył nowatorską w tradycji gatunku formę cyklu trenologicznego, której wcześniej nie stosowano.
Pod względem tematycznym lamenty często dotyczą utraty bliskiej osoby, cierpienia związanego z losem człowieka, a także refleksji nad przemijaniem i śmiercią. Bywają również formą skargi na niesprawiedliwość losu, Boga lub świata. Tego rodzaju utwory były poświęcone pamięci zmarłych, wyrażając smutek i żal po ich odejściu. Często zawierały także pochwałę ich cnót i dokonań, podkreślając ich wartość oraz znaczenie dla bliskich i społeczeństwa.
Pod względem stylistycznym lamenty wykorzystują bogate środki wyrazu, takie jak hiperbole, powtórzenia, oksymorony czy kontrasty, aby wzmocnić dramatyzm i emocjonalność wypowiedzi. Często mają również charakter melodyjny, co nawiązuje do ich pierwotnej funkcji jako pieśni żałobnych.
Dafnis będąc od swéj opuszczony Dorynty, tak żal nieutulony Swój wyrażał; góry słuchały I zwierzęta i lasy i skały: „Wysokie góry, rosłe Apeniny, Pleśniwe skały, zapadłe doliny, Wierzchołki dżdżystym dymem się kurzące, Rzeki wesołym padołem płynące, Skały, opoki, karcze i zielone Chróściny, drobnym ptastwem osadzone, Potoki srebrną pianą się bielące, Stoki z wysokich gór szyje … Przeczytaj wiersz
Tren VIII Wielkieś mi uczyniła pustki w domu moim, Moja droga Orszulo, tym zniknienim swoim. Pełno nas, a jakoby nikogo nie było: Jedną maluczką duszą tak wiele ubyło. Tyś za wszytki mówiła, za wszytki śpiewała, Wszytkiś w domu kąciki zawżdy pobiegała. Nie dopuściłaś nigdy matce sie frasować Ani ojcu myśleniem zbytnim głowy psować, To tego, … Przeczytaj wiersz
Posłuchajcie, bracia miła, Kcęć wam skorżyć krwawą głowę; Usłyszycie moj zamętek, Jen mi się zstał w Wielki Piątek. Pożałuj mię, stary, młody, Boć mi przyszły krwawe gody; Jednegociem Syna miała I tegociem ożalała. Zamęt ciężki dostał się mie, ubogiej żenie, Widzęć rozkrwawione me miłe narodzenie, Ciężka moja chwila, krwawa godzina, Widzęć niewiernego Żydowina, Iż on … Przeczytaj wiersz
Czymże jest to wołanie, lament rzeczy, które nie chcą umierać? Wciąż się bronią… Nie przed wymóżdżeniem z tych żałosnych czterech wymiarów, ale przed wypadnięciem z wieczności. (Przy Tobie czuły się wieczne). Jakże bliski jest mi ich lęk przed otchłanną gębą niebytu: tych drobiazgów, szkiców, gadżetów, zdjęć, meissenów – Bóg wie skąd rodem, ukochanych sukienek, butów … Przeczytaj wiersz
Zwracam się do was kapłani nauczyciele sędziowe artyści szewcy lekarze referenci i do ciebie mój ojcze Wysłuchajcie mnie Nie jestem młody niech was smukłość mego ciała nie zwodzi ani tkliwa biel szyi ani jasność otwartego czoła ani puch nad słodką wargą ni śmiech cherubiński ni krok elastyczny Nie jestem młody niech was moja niewinność nie … Przeczytaj wiersz