Jan Kochanowski był jednym z najwybitniejszych polskich poetów i humanistów epoki renesansu. Urodził się w roku 1530 w Sycowie na Dolnym Śląsku, a jego ojcem był Seweryn Kochanowski, kasztelan wojnicki, a matką Anna z Drohojowskich. Studiował w Krakowie, gdzie kształcił się głowie w literaturze łacińskiej, włoskiej oraz francuskiej. Po powrocie z Włoch w 1559 roku, osiedlił się na swoim majątku w Czarnolasie, gdzie spędził większość swojego życia. W 1563 roku poślubił Dorotę Podlodowską, z którą miał pięcioro dzieci.
Jan Kochanowski był nie tylko poetą, ale również politykiem i dyplomatą. Pełnił różne funkcje na dworze królewskim, a w latach 1578-1579 był posłem króla Stefana Batorego w Moskwie, gdzie prowadził trudne negocjacje z carem Iwanem IV Groźnym.
Twórczość Kochanowskiego obejmuje różnorodne formy literackie, od pieśni i fraszek do sonetów i trenów. Jego twórczość odzwierciedla idee humanistyczne epoki renesansu, ale również porusza tematy związane z polską historią i kulturą. Wiele jego utworów ma charakter osobisty i refleksyjny. Jego najsłynniejsze dzieła to „Odprawa posłów greckich”, która jest dramatem naśladowczym antycznych tragedii.
Opublikowany w roku 1579 Psałterz Dawidów był pierwszym tomem z lirykami, który Kochanowski wydał drukiem. Rok później ukazały się Treny oraz zbiór Książeczka liryków, wydana po łacinie. Dwa lata po śmierci Kochanowskiego w drukarni Jana Januszowskiego został wydany zbiór polskich pieśni noszący tytuł Pieśni księgi dwoje.
Jan Kochanowski zmarł w Czarnolasie w 1584 roku. Jego dorobek literacki miał ogromny wpływ na rozwój polskiej literatury oraz języka polskiego. Kochanowski jest uważany za jednego z najważniejszych twórców w historii polskiej literatury.
Jan Kochanowski, jako jeden z najwybitniejszych polskich poety, zapisał w dziejach literatury wiele arcydzieł, które stały się klasykami polskiej liryki. Jednym z najbardziej znanych utworów Kochanowskiego jest cykl „Trenów”, w którym poeta opłakuje śmierć swojej córki Urszuli.
Inne znane liryki Kochanowskiego to między innymi:
„Na lipę” – to wiersz, w którym poeta wraz z synem modli się pod lipą, pragnąc odnaleźć spokój i wyciszenie w naturze.
„Świętość” – to utwór, w którym poeta wskazuje na ważność bycia człowiekiem i żywienia szacunku dla innych ludzi, zwłaszcza dla tych, którzy cierpią.
„O miłości” – to wiersz, w którym Kochanowski porusza temat miłości jako najwyższej wartości, która jest w stanie pokonać wszelkie przeciwności.
„Do Zbigniewa Morsztyna” – to utwór, w którym poeta dzieli się swoją refleksją na temat przemijania, nieuchronności czasu i przemijającej chwały ludzkiej.
„Do króla Zygmunta” – to wiersz, w którym Kochanowski apeluje do króla o jedność i pokój w kraju, przypominając o wyższości wartości duchowych nad materialnymi.
Wszystkie te liryki charakteryzują się głębokim przesłaniem i filozoficznym podejściem do rzeczywistości, w którym poeta odwołuje się do wartości humanistycznych, takich jak miłość, szacunek i jedność ludzi.
Boże wiecznej mocy, Twej żądam pomocy; Chciej się pospieszyć ku ratunku memu, Nie daj mię w ręce człowiekowi złemu! Zamieszaj ich rady, Odkryj fałsz i zdrady; Niechaj się wstydzą, niech nazad pirzchają, Którzy niewinnej dusze mej szukają. A ludzie cnotliwi, Ludzie sprawiedliwi Niech się weselą, niechaj najświętszemu Uczciwość czynią imieniowi Twemu. Panie, z każdej strony … Przeczytaj wiersz
I tyś, Hanno, za siostrą prędko pospieszyła I przed czasem podziemne kraje nawiedziła, Aby ociec nieszczęsny za raz odżałował Wszytkiego, a na trwalsze rozkoszy się chował.
Gdzie teraz ono jabłko i on klinot drogi, Który mógł zahamować nieścignione nogi Pierzchliwej Atalanty? gdzie taśma szczęśliwa, Która serca i myśli upornych dobywa? Ciebie na pomoc wzywam, ciebie, o miłości, Której z wieku używa świat dobrotliwości: Która spórnych żywiołów gniew spinasz łańcuchem, Dna morskiego i nieba sięgasz swoim duchem, Lwom srogość odejmujesz i żubrom … Przeczytaj wiersz
Wysokie góry i odziane lasy, Jako rad na was patrzę a swe czasy Młodsze wspominam, które tu zostały, Kiedy na statek człowiek mało dbały. Gdziem potem nie był? czegom nie skosztował? Jażem przez morze głębokie żeglował, Jażem Francuzy, ja Niemce, ja Włochy, Jażem nawiedził Sybilline lochy. Dziś żak spokojny, jutro przypasany Do miecza rycerz; dziś … Przeczytaj wiersz
Nie porzucaj nadzieje, Jakoć sie kolwiek dzieje: Bo nie już słońce ostatnie zachodzi, A po złej chwili piękny dzień przychodzi. Patrzaj teraz na lasy, Jako prze zimne czasy Wszystkę swą krasę drzewa utraciły, A śniegi pola wysoko przykryły. Po chwili wiosna przyjdzie, Ten śnieg z nienagła zéjdzie A ziemia, skoro słońce jej zagrzeje, W rozliczne … Przeczytaj wiersz
Nie uciekaj przede mną, dziewko urodziwa, Z twoją rumianą twarzą moja broda siwa Zgodzi się znamienicie; patrz gdy wieniec wiją, Że pospolicie sadzą przy różej leliją. Nie uciekaj przede mną, dziewko urodziwa, Serceć jeszcze niestare, chocia broda siwa; Choć u mnie broda siwa, jeszczem niezganiony, Czosnek ma głowę białą, a ogon zielony. Nie uciekaj, ma … Przeczytaj wiersz
Tu góra drzewy natkniona, A pod nią łąka zielona; Tu zdrój przeźroczystej wody Podróżnemu ku ochłody; Tu zachodni wiatr powiewa, Tu słowik przyjemnie śpiewa- Ale to wszystko za jaje, Kiedy Hanny nie dostaje.
Śnie, który uczysz umierać człowieka I okazujesz smak przyszłego wieka: Uśpi na chwilę to śmiertelne ciało, A dusza sobie niech pobuja mało. Chce-li, gdzie jasny dzień wychodzi z morza, Chce-li, gdzie wieczór gaśnie pozna zorza. Albo gdzie śniegi panują i lody, Albo gdzie wyschły przed gorącem wody. Wolno je j w niebie gwiazdom się dziwować … Przeczytaj wiersz
Fraszki to wszytko, cokolwiek myślemy, Fraszki to wszytko, cokolwiek czyniemy; Nie masz na świecie żadnej pewnej rzeczy, Próżno tu człowiek ma co mieć na pieczy: Zacność, uroda, moc, pieniądze, sława, Wszytko to minie, jako polna trawa; Naśmiawszy się nam i naszym porządkom, Wemkną nas w mieszek, jako czynią łądkom.
Ziemię pomierzył i głębokie morze, Wie, jako wstają i zachodzą zorze; Wiatrom rozumie, praktykuje komu, A sam nie widzi, że ma kurwę w domu.
Rozumie mój, prózno się masz frasować: Co zginęło, trudno tego wetować; Póki czas był, póki szczęście służyło, Czegoś żądał, o wszystko łacno było. Teraz widzisz, że nam niebo nie sprzyja: W czym się kochasz, to cię daleko mija. Cóż temu rzec? I szkoda głowy psować; Lepiej się nam na lepsze czasy chować. A nie mniemaj, … Przeczytaj wiersz
Wszytki płacze, wszytki łzy Heraklitowe I lamenty, i skargi Symonidowe, Wszytki troski na świecie, wszytki wzdychania I żale, i frasunki, i rąk łamania, Wszytki a wszytki za raz w dom się mój noście, A mnie płakać mej wdzięcznej dziewki pomożcie, Z którą mię niepobożna śmierć rozdzieliła I wszytkich moich pociech nagle zbawiła. Tak więc smok, … Przeczytaj wiersz
Zgwałciłaś, niepobożna Śmierci, oczy moje, Żem widział umierając miłe dziecię swoje! Widziałem, kiedyś trzęsła owoc niedordzały, A rodzicom nieszczęsnym serca się krajały. Nigdyć by ona była bez wielkiej źałości Mojej umrzeć nie mogła, nigdy bez ciężkości I serdecznego bolu, w którymkolwiek lecie Mnie by smutnego była odbiegła na świecie; Alem ja już z jej śmierci … Przeczytaj wiersz
Szlachetne zdrowie, Nikt się nie dowie, Jako smakujesz, Aż się zepsujesz. Tam człowiek prawie Widzi na jawie I sam to powie, Że nic nad zdrowie Ani lepszego, Ani droższego; Bo dobre mienie, Perły, kamienie, Także wiek młody I dar urody, Miejsca wysokie Władze szerokie Dobre są, ale — Gdy zdrowie w cale. Gdzie niemasz siły, … Przeczytaj wiersz
Gościu, siądź pod mym liściem, a odpoczni sobie! Nie dójdzie cię tu słońce, przyrzekam ja tobie, Choć się nawysszej wzbije, a proste promienie Ściągną pod swoje drzewa rozstrzelane cienie. Tu zawżdy chłodne wiatry z pola zawiewają, Tu słowicy, tu szpacy wdzięcznie narzekają. Z mego wonnego kwiatu pracowite pszczoł Biorą miód, który potym szlachci pańskie stoły. … Przeczytaj wiersz
Tren VIII Wielkieś mi uczyniła pustki w domu moim, Moja droga Orszulo, tym zniknienim swoim. Pełno nas, a jakoby nikogo nie było: Jedną maluczką duszą tak wiele ubyło. Tyś za wszytki mówiła, za wszytki śpiewała, Wszytkiś w domu kąciki zawżdy pobiegała. Nie dopuściłaś nigdy matce sie frasować Ani ojcu myśleniem zbytnim głowy psować, To tego, … Przeczytaj wiersz
W Tobie ja samym, Panie, człowiek smutny, Nadzieję kładę: Ty racz o mnie radzić! Nieprzyjaciel mój, jako lew okrutny, Szuka mej dusze, aby ją mógł zgładzić; Z jego paszczę ki jeśli mię, mój Boże, Ty sam nie wyrwiesz, nikt mię nie wspomoże. Jeśli mię, Panie, słusznie oszacował Zły człowiek, a ma do mnie jaką winę; … Przeczytaj wiersz
Kto się w opiekę poda Panu swemu, A całym prawie sercem ufa jemu, Smiele rzec może: mam obrońcę Boga, Nie będzie u mnie straszna żadna trwoga. Ciebie on z łowczych obierzy wyzuje I w zaraźliwem powietrzu ratuje, W cieniu swych skrzydeł zachowa cię wiecznie, Pod jego pióry ulężesz bezpiecznie. Stateczność jego tarcz i puklerz mocny, … Przeczytaj wiersz
Kto mi dał skrzydła, kto mię odział pióry I tak wysoko postawił, że z góry Wszytek Świat widzę, a sam, jako trzeba, Tykam się nieba? Toli jest ogień on nieugaszony Złotego słońca, które, nieskończony Bieg bieżąc, wrotne od początku świata Prowadzi lata? Toli jest on krąg odmiennej światłości, Wódz gwiazd rozlicznych i sprawca żyzności? Słyszę … Przeczytaj wiersz
Wsi spokojna, wsi wesoła, Który głos twej chwale zdoła? Kto twe wczasy, kto pożytki Może wspomnieć zaraz wszytki? Człowiek w twej pieczy uczciwie Bez wszelakiej lichwy żywie, Pobożne jego staranie I bezpiecznw nabywanie. Inszy sie ciągną przy dworze Albo żeglują przez morze, Gdzie człowieka wicher pędzi A śmierć bliżej, niż na piędzi. Najdziesz, kto w … Przeczytaj wiersz