Wacław Potocki był polskim poetą, najwybitniejszym przedstawicielem twórczości barokowej (zob.: poezja barokowa) w Polsce, a także jednym z najważniejszych autorów okresu XVII wieku. Uważany jest za jednego z czołowych twórców polskiego baroku, będąc poetą, epikiem, satyrykiem i moralistą. Urodził się w 1621 roku w Woli Łużańskiej, w rodzinie szlacheckiej. Zmarł 9 lipca 1696 roku w Łużnej.
Po ukończeniu nauki na uniwersytetach w Krakowie i Wiedniu, rozpoczął karierę wojskową, biorąc udział w licznych wojnach, w tym w walkach z Turkami, Szwedami i Rosjanami. Przez wiele lat był również związany z dworem magnackim i pełnił funkcje administracyjne. Wacław Potocki był sędzią skarbowym, podstarościm bieckim oraz sędzią grodzkim Biecza w latach 1667–1676. Pełnił także funkcję podczaszego krakowskiego w latach 1678–1685.
Wacław Potocki zachęcony przez swojego szwagra Samuela Przypkowskiego, rozpoczął twórczość pisarską około 1646 roku. Był typowym przedstawicielem epoki baroku oraz poezji ziemiańskiej, tworząc romanse i fraszki, ale nie porzucając również poezji religijnej, jak np. „Dialog o zmartwychwstaniu Pańskim”. Jego twórczość zawierała również elementy antyklerykalne, czego przykładem jest wiersz poświęcony księdzu, w którym wyrażał obawy, że duchowieństwo może doprowadzić do zamiany szlachty w chłopów, a krajem będą rządzić kler, król i Żydzi. Aleksander Brückner, który poświęcił wiele swoich prac Potockiemu, uznawał go za jednego z najbardziej oryginalnych i narodowych poetów dawnej Polski. Za życia Potockiego żaden z jego utworów nie został opublikowany drukiem (z wyjątkiem Pocztu herbów i dwóch mniejszych panegiryków)
Potocki był poetą wszechstronnym: pisał zarówno wiersze liryczne, jak i utwory o charakterze satyrycznym i patriotycznym. Jego twórczość odznacza się silnym wpływem baroku, szczególnie w zakresie stylistyki, symboliki i religijności. Jako poeta szlachecki Potocki często odnosił się do tematów politycznych i społecznych, krytykując zarówno wady współczesnych elit, jak i stan państwa polskiego.
Największą sławę przyniosła mu epopeja „Transakcja wojny chocimskiej” (1673), w której opisał zwycięstwo wojsk polskich nad Turkami w bitwie pod Chocimiem. Jest to jedno z najważniejszych dzieł polskiego baroku, łączące walory literackie z patriotycznym przesłaniem. Potocki był również autorem licznych wierszy satyrycznych, takich jak „Mieszczanin” czy „Moralność”.
Idąc do cyrulika, szlachcic jeden, z brodą, Potka się z nim w ulicy, przed swoją gospodą. „Proszę, panie, wróćcie się!” – „Nie masz czasu” – rzecze. „Nie będzie też talera”. Wnet balwierz odwlecze. Przedsięwziętą potrzebę, ochotnie pozwoli, Wraca się i owego z figlami wygoli. Widząc parę szóstaków: „Nie masz tu talera, A słowa nie dotrzymać … Przeczytaj wiersz
W las idąc, czytelniku, słuszna wprzódy, że się Sprawisz ode mnie, co w tym zawiera się lesie. Im dalej weń, więcej drew przypowieści wedle, Są tam buki, są dęby, są sośnie, są jedle. Po staremu wszytko drwa, co ten plac osięgły, Chociaż jedne na wągle, a drugie na węgły. Nie trzeba lekceważyć i leśnej jabłoni; … Przeczytaj wiersz
Kiedy czytam katalog nowej szlachty długi, Pytam o każdego z nich na wojnie zasługi, Jeśli czego znacznego dokazał z nich który, Żeby go okryć orła koronnego pióry. Wszyscy nic; jedni w wojsku za pieniądze, drudzy Na różnych panów dworach niepłaceni słudzy, Trzeci wkupni jakoby do cechu kusznierze Albo inszy rzemieślnik. Zapłakałem szczerze Na te wszytkie … Przeczytaj wiersz
Niechaj nikt guseł, niechaj nikt czarów nic: szuka, Fraszka i egzorcyzmy – jest na miłość sztuka, Jest fortel, choć odmienna, choć tak barzo płocha: Kto pragnie być kochanym, niech sam wprzód kocha; A że częstokroć serce językowi przeczy, Niechaj kocha nie w słowiech, ale w samej rzeczy.
Idący gdzieś mąż z żoną po ławce przez wodę, Ujźrą chłopa bez brody, co ongi miał brodę. „Ba, wej, jak się nasz sąsiad wygoieł!” – mąż powie; A żona: „Wzdyć to ostrzygł, a to znać po głowie”. Znowu ten: „Ba, ogolił!” – owa: „Ostrzygł!” – rzecze. Tak długo między nimi owej było przeczę, Aż od … Przeczytaj wiersz
Śpi świat pijany winem zamrużywszy oczy, Nalewa babilońska swacha, czart go toczy, Śpi świat rówien martwemu opiwszy się drzewu Winem z prasy Bożego na swe grzechy gniewu. Diabeł na warcie, żeby nikt nie budził, stoi. Grozi palcem z daleka: psów nawet popoi; Najpierwej im toż wino postawiwszy w wiedrze, Zęby spali, nie szczekał żaden na … Przeczytaj wiersz
„Radem ci, zacny gościu, w domu swoim cale! Ochoty nie przebierzesz, wina mam o małe: Jeżelić się podoba, nim od stołu wstaniem, Zabawić się przy piwku tych fraszek czytaniem”. A gość: „Miej sobie – rzecze – gospodarzu, fraszki, Każ jeszcze beczkę ścisnąć a natoczyć flaszki, Potem czytaj po polsku, czytaj po łacinie, Będziem się śmiać, … Przeczytaj wiersz
Uskarżał mi się wczora jeden sąsiad stary, Że poszły w górę wszytkie kupieckie towary, Że większa każdej rzeczy prócz jednego zboża W sklepach i w sukiennicach, niźli przedtym drożą. Mylisz się: „Płacą w targu dziś – rzekę – sowito Pszenicę, jęczmień, owies, tatarkę i żyto. Każda rzecz, i zboże też z monety szacunkiem Doszło talera, … Przeczytaj wiersz
Nierządem, powiedział ktoś dawno, Polska stoi. Gdyby dziś pojźrał z grobu po ojczyźnie swojej, Zawołałby co garła: wracam znowu, zkądem, Żebym tak srogim z Polską nie ginął nierządem. Co rok to nowe prawa i constitucye, Ale właśnie w tej wadze jako minucye. Poty leżą na stole, poty nam się zdadzą. Poki astrologowie inszych nie wydadzą. … Przeczytaj wiersz
Każdy człek głowę, każda głowa swe ma zdanie, Skąd w rzeczach pospolitych wielkie zamieszanie; Łacniej bowiem zegarek z starym zgodzić nowy, Niż upome przy swoim rozumieniu głowy. Pycha tego przyczyną, że choć z jawną szkodą, Wprzód racyjami, potym rogami się bodą. Cóż gdzie się o pieniądze cudze zgodzą zwajcy! Bo nic nie masz trudnego złotej … Przeczytaj wiersz
W niedzielę tylko, kiedy nie robią koło niej, Na ziemię chłopi plują a tydzień na dłoni, Potomstwo Kaimowe, po stworzeniu świata Bo ten pługiem dla chleba pierwszy ziemię płata. Plują ręce, brydząc się, lub orzą lubo żna, Zabojem przodka swego, robotą bezbożną. Że źli, że nieposłuszni, że zwajcy, przyczyna: Bo są takiegoż ojca synami Kaina.
Gwałtem nas chce natura wszędy zrównać, a my Gwałtem się między sobą różnić napieramy. Równo się król poczyna, równo z kmieciem rodzi, Tak się boi, tak smuci, tak stęka, tak schodzi. Nie poznasz, zajźrawszy w grób, z potaziów a z grochu, Tak natura w kilka lat porówna je prochu, Prócz, że barziej pan niż chłop … Przeczytaj wiersz
O czymże Polska myśli i we dnie, i w nocy? Żeby sześć zaprzęgano koni do karocy; Żeby srebrem pachołków od głowy do stopy, Sługi odziać koralem, burkatelą stropy; Żeby na paniej perły albo dyjamenty, A po służbach złociste świeciły się sprzęty; Żeby pyszne aksamit puszyły sobole; Żeby im grały trąby, skrzypce i wijole; Żeby po … Przeczytaj wiersz
Dano znać do obozu od placowej straży, Że nieprzyjaciel nocą na imprezę waży, Że Kozacy strzelają gęsto z samopałów, Toż rotmistrz: „Dobosz, obudź Ichmości do wałów! Niechaj każdy przy swoim zbrojno stawa koszu, Ni – mijajże żadnego namiotu, doboszu!” A ten: „Wstawajcie, Waszmość, czym prędzej, dla Boga, Pan rotmistrz rozkazuje, bo już w polu trwoga.” … Przeczytaj wiersz
O, mizernaż tego jest kondycyja świata, Jako złoczyńca w turmie, czeka po się kata. Czeka, śmierci przysądzon, swej roboty płace, Rano czy wieczór – nie wie, gdy poń zakołace. Tak komukolwiek rodzić zdarzyło się losem, Już jest w turmie niestotyż, już jest pod profosem. Nie wie dnia i godziny od kolebki aże Do siwizny, kiedy … Przeczytaj wiersz
Stary pies – gospodarzu, czuj o sobie! – szczeka; Dosypiasz-li, szkoda cię, ba, zginienie czeka: Podkopują złodzieje, zbójcy na przemiany Do komór, domu twego rozbierają ściany, o Porwi się, biały Orle! Radź o sobie, Lachu! Cnotę wprzód, męstwo za nią postaw na szylwachu. Domowi, co rzecz gorsza, żeby cicho kradli, Złodzieje i postronni zbójcy cię … Przeczytaj wiersz
Cóż nad to jawniejszego, że jako w potrawach, Ta we wszytkich odmiany ludzie swych zabawach Szukają, choć ledaco, tylko że nowina, Nie co miesiąc, nie co dzień, ale co godzina, Ba i częściej, radziby we wszytkiem odmianie. Ztąd owo kilkorakie stołów zastawianie: Choć już drugi dosiągnie palcem w gardle żeru, Czeka konfitur, czeka chińskiego imbieru … Przeczytaj wiersz