Elegia to utwór poetycki o charakterze refleksyjnym, wspomnieniowy często wyrażający smutek, tęsknotę, żal lub melancholię. Tradycyjnie elegie miały formę utworów żałobnych, opłakujących zmarłych, jednak z czasem ich tematyka rozszerzyła się na inne egzystencjalne zagadnienia, takie jak przemijanie, niespełniona miłość czy utrata.
Początki elegii sięgają starożytnej Grecji, gdzie miała formę wiersza elegijnego opartego na dystychu elegijnym (naprzemiennym heksametrze i pentametrze). Początkowo nie była związana wyłącznie ze smutkiem – obejmowała też tematy polityczne czy filozoficzne. W Rzymie twórcy tacy jak Owidiusz czy Propercjusz uczynili elegię popularnym gatunkiem lirycznym.
W literaturze europejskiej elegia rozwinęła się w okresie renesansu i baroku jako forma wyrażania żalu i melancholii. W romantyzmie stała się intymnym wyrazem uczuć poety. W późniejszych epokach gatunek ten rozwijali z powodzeniem tacy twórcy jak John Milton, Johann Wolfgang von Goethe, Aleksandr Puszkin czy Rainer Maria Rilke. W literaturze polskiej elegie tworzyli m.in. Jan Kochanowski, Władysław Broniewski, Franciszek Karpiński oraz Krzysztof Kamil Baczyński.
Elegia jest gatunkiem liryki po który sięgają nadal współcześni poeci, funkcjonuje, zachowując swój refleksyjny i liryczny charakter.
Ty zowiesz, moja ty ukochana, Ty w której niema szyderstwa cieniu, Co całe niebo nosisz w spojrzeniu, Ty zwiesz wątpienie płodem szatana. Niewiem! — Jednego znałem zaiste, Co najzawilszych badań docierał, Rozdwojem dźwięk swej lutni rozdzierał, A wciąż na tony silił się czyste. Zachwiany w wierze, lecz czysty z czynu, Nareszcie duszę wysączył w pieniu. … Przeczytaj wiersz
O śpij żołnierzu! niech się przyśnią tobie Na sen żelazny orły i pogonie, I matka nasza Ojczyzna w żałobie Bijąca sercem w Zygmuntowskim dzwonie!… O śpij żołnierzu! niech nad tobą szumią Jak las nadzieji rozwiane sztandary, Niesłysz jak tutaj westchnienia się tłumią Śpij — aż zabłyśnie przeczuty dzień wiary!… A po nad tobą Ojców łzawe … Przeczytaj wiersz
Jak ścigający z konia się przesiada, Kiedy się chciwie zysk chce mieć z połowu, Tak i miłości w różnej formie zdrada, Być się pokaże nie wierzonej słowu, Miłość odmienna nienawiść formuje, Wzajem nienawiść w miłość się obraca, Tak jak Protheusz zawsze postępuje, W kolorach różnych odmienia się praca, Tak zapalczywy żołnierz ciska strzały, Na zwierza … Przeczytaj wiersz
I Za firankami blask ciepły. Znów wzywa od ciszy, która kłamie, że szczęśliwa, w przestwór bezdomny, struchlałych gałęzi trzask melodyjny, trzepot, który więzi: muzyka sroga w więzieniu ożywa, ach, tak bezdenna! tak czuła i tkliwa! jak gwiazda, która niebiosa rozrywa. Nie, nie wystarczy dać się zwieść tonami, gdy widzisz róże gęste, jak krew skrzepła, gdy … Przeczytaj wiersz
Wieczory długie nie są. Zmierzch przemija, Niby westchnienie warg, ledwie domkniętych, Niebawem sennych, mokrych jeszcze; rosa W niechętną wilgoć skrapla się, zawisa Na wpół-pochyłej łodydze; kolanku Kropla ta ciąży, jako piersiom ziemia. Ta ziemia, z którą zaledwo w pół-zmroku Sąsiadujemy, mrąc. I gdzie ojczyzna? Nad łąką, kędy się opar, widzialny Źrenicy, klucz wiolinu nad nicością, … Przeczytaj wiersz
Wśród margerytek i kwiatków żółtych, jak wilgotne pisklę, ledwo wypierzone, znów czarne trznadle, poświęcone Erosowi, biegają ruchliwie, kruszynę unosząc w dziobie, a pomylony turysta przywabia je świegotliwem gwizdaniem. O, szeroko rozsiadłe miasto nad szaro rozlanym Dunajem, gdzie nadzy chłopcy, od słońca spaleni na ochrę, w łagodnym powiewie leżą, szczęśliwi i rozwaleni, jak turcy, pobici przez … Przeczytaj wiersz
Eros, ów członki rozwiązujący, nęka mnie, Słodko i gorzko, to, przed którem nie uciec, srogie zwierzę Spleciony zdobny bogato wokół jej nóg Rzemyk frygijskiej roboty Późno jeszcze wspomni nas człek Attis, kochałam cię pewnie — ongi, czasy dawnemi Bóstwom błogim zda mi się rówien Mąż ów, który zbliska naprzeciw ciebie Zasiadł i słodkie, tkliwe słówka … Przeczytaj wiersz
Tymczasem, zanim biczem na powietrzu strzeli, Szare liście topoli migają w topieli, W kałużach, jak w zwierciadłach, toczonych misternie; Z dolnych ogrodów pną się żywopłotów ciernie Nad murawy, nad darnie, w widnokrąg ponury, Gdzie chmurne w oddaleniu dumają lazury. Patrz: ku krzewom nadbrzeżnym gościniec się zbliża. Jak łacha zamulona, pełganiami chyża. Giętka gałąź wierzbiny zawisa … Przeczytaj wiersz
I Śniada, oczami z kobaltu, Wpatrzona w marynarzy, zamarła w adoracji, jak kot węszący wróble, W ich krucze włosy, twarz smagłą i oczy ogniste; Róże cieliste lub te, koloru płomieni, zwisają ciężko z krzewów, wpięte w wilgotny mrok. Wśród palm, cytryn, żywopłotów o drobnych listkach kształtu podługowatego, wśród lśniących bukszpanów, Pod arkadami mostu, w mijającym … Przeczytaj wiersz
Wyłaniająca się zapachów burzą Z przestrzeni czystych, o, niepokalana; Obłoki zwolna nad tonią się chmurzą, Aby wykańczać cię w popiele rana; Trwasz w kroplach blasku, na falach przestworu, Struna, dygotem tonąca w źrenicy; O, smugo rosy, ku cieniom wieczoru Chyląca sennie dłótko tajemnicy. Jak sprostać wzrokiem? w elizejskiej ciszy Usłyszeć płatek, co się ledwo chwieje … Przeczytaj wiersz
Pozwól, spod chłodnego mroku wyjdźmy, z pałacu, Nie słuchając blaszanej, co się za nami obraca, Chorągiewki, nawołującej z niepokojem. Znów przystajemy u brzegu słonecznego tarasu, Gdzie zdaleka starodrzew ciemny szumi, A gałązką wilgotną winograd w okno puka. Tu: żywopłoty plecione, znad dachów i krzewów dymy. Jak nad wodą stojącą, w płytkie głębie patrzymy, I na … Przeczytaj wiersz
Przez wrzosowiska jasne, przez polany bure, Cienie biegną, jak obłok, który goni chmurę. Przechodzę. Zachłyśnięty ciepłym aromatem, Szarości wypatruję na złoceniu bladem. Tam sosny przekreślają stromość nieboskłonu, Czerniejące zawzięcie, i niewiedzieć komu Grożące! — tu spod dębu, paproci, olszyny, Wzbija się głos z kryształu, ostry i jedyny. Jak do wtóru, składają się me śpiewne wargi, … Przeczytaj wiersz
Ponad wzgórzem połogiem cyprysy, ciosane gromem oraz podmuchem, i gaj pinij, blaskiem ociekający złotym, poczem długi szereg oliwek popielatych. O, gałązki białe, falujące powierzchnią, doskonałe w szczupłych bukietach! zwarte jak owoce rzeźby, jędrne, dłótkiem toczone dokładnem w powietrzu, attyckie! jak wstydliwe w łuku entuzjazmu! Pędy dziewicze pory burzliwej młodości, nawracacie w wspomnieniu zwartem, o, sylwetki … Przeczytaj wiersz
W ojczyźnie niewolników, mości Xiążę, żyć nie przystoi, a umrzeć nie wolno: nie nadchodź! znamy ów uśmiech ironji żałosnej, dłoni splecenie, spadanie bezwolne palców, bezsilne ich zwarcie, aż się paznokcie w żywe wpiją mięso. I tę przechadzkę w smętnym wirydarzu wśród krzewów mrocznych i posągów białych, patrzących drwiną błogich oczodołów. zbyt pobłażliwie, bezgłośnie, sądząco — … Przeczytaj wiersz
Ramiona w chmurach poszukują ziemi. A ta się pieni gniewem i wystrzela Łagodną trawy świeżością, jak dymem. We snach błądzący… Czy gałąź mnie zbawi, Listek w dygocie, choć cień jego drobny? Powierzchnio zmienna, jak głęboko łowisz Źrenice zapatrzone w swe odbicie. Więzień samego siebie! jak odnaleźć Zaklęcie, które przywróci wam ciało? A tam jest wolny … Przeczytaj wiersz
Jeżeli nie lękasz się pieśni stłumionej, złowrogiej i głuchej, gdy serce masz męża i jeśli pieśń kochasz swobodną – posłuchaj. Szeroka, szeroka jest ziemia, gdy myślą ogarnąć ją lotną, szeroko po ziemi więzienia, głęboka w wiezieniu samotność. Już dziąsła przeżarte szkorbutem, już nogi spuchnięte i martwe, już koniec, już płuca wyplute – lecz palą się … Przeczytaj wiersz
Otóż mój dom ubogi! Też lepione ściany, Też okna różnoszybne, piec niepolewany I nizka strzecha moja! Wszystko tak, jak było, Tylko się ku starości więcej pochyliło! Szczęśliwy, kto na małym udziale przebywa! Spokojny, siadł przy stole wiejskiego warzywa: Z swej obory ma mięso, z ogrodu jarzynę, Z domu napój i wierną przy boku drużynę! Obym … Przeczytaj wiersz
DO PIOTRA KMITY Kmito, ojczyzny chlubo – czy twa cnota, Czy ród wspanialej jaśnieje, któż powie? – Co pomyślałeś o mnie, gdy z wysłaniem Wierszy zwlekałem przez dziewięć miesięcy? Pewnie niedbałość mi zarzucasz, mniemasz, Że opóźnienie wynikło z lenistwa. Lecz mi bogowie świadkami, ten okres Nazbyt był krótki, by cię uczcić: wiele Dla pieśni ciebie … Przeczytaj wiersz
Idź już, książeczko, naglą przyjaciele. Musisz się z mroku wynurzyć na światło. Staniesz się służką tłumu, za grosz kupną, I stracę władzę ojcowską nad tobą. Ktoś cię znieważy, ktoś rzuci w płomienie, A ty daremnie będziesz mnie przyzywać. Drżysz, płaczesz, trwożnie się za mną oglądasz. Do gniazda tęsknisz? Lękasz się uczonych? Pomyśl: któż będzie aż … Przeczytaj wiersz
O sobie samym, do potomności. Ty, co pomyślisz o mnie i zapragniesz Kiedyś, w przyszłości, poznać moje życie, Przeczytaj wiersze dyktowane spiesznie, Gdy mnie puchlina spychała w toń Lete. Wysoko leży wieś nad żnińskim bagnem, Od niejakiego Januszka nazwana; Tamtędy ponoć jeździli od Gniezna Nasi królowie do swych pruskich włości. Tę glebę pługiem przewracał mój … Przeczytaj wiersz
Do Piotra Myszkowskiego Jeżeli tobie i twym bliskim losy Sprzyjają, dla mnie także są łaskawe, Chociaż choruję i brzuch się nie pozbył Zabójczej wody, co wpełzła pod skórę. A byłem niemal zdrowy, gdy tę podróż Rozpoczynałem. Lecz dobrze wiesz o tym, Że naprawiwszy okręt potrzaskany, Nie wyprowadza go żeglarz na morze Od razu: najpierw … Przeczytaj wiersz