Safona była jedną z najwybitniejszych poetek starożytnej Grecji. Jej twórczość miała ogromny wpływ na rozwój poezji lirycznej i była ceniona zarówno w jej czasach, jak i w późniejszych epokach.
Safona (ur. między 630, a 618 r. p.n.e. w Mitylenie lub Eresos na wyspie Lesbos, zm. między 604 a 590 r. p.n.e.) pochodziła z zamożnej, wpływowej, arystokratycznej rodziny. Jej ojciec, Skamandronymos (znany również jako Skamon lub Kamon), zmarł wcześnie, pozostawiając ją i trzech jej braci pod opieką matki o imieniu Kleuis (Kleis). Według średniowiecznej encyklopedii Suda z X wieku, poetka miała poślubić mężczyznę o imieniu Cercylas, jednak brak innych źródeł potwierdzających tę informację. Choć informacje o jej życiu są skąpe i często oparte na legendach, wiadomo, że była związana z kulturalnym i religijnym życiem swojej społeczności. Safona prowadziła rodzaj szkoły dla dziewcząt, w której uczono muzyki, poezji i tańca, a także przygotowywano młode kobiety do życia w społeczeństwie.
W przekazach starożytnych pojawia się również wzmianka o jej wygnaniu na Sycylię z powodów politycznych, choć szczegóły tego wydarzenia pozostają niejasne. Była zamężna z niejakim Kerkylasem, ale w tradycji literackiej bardziej akcentuje się jej relacje z kobietami, co dało początek interpretacjom jej poezji jako wyrazu homoerotycznych uczuć.
Safona pisała głównie pieśni liryczne, które były przeznaczone do wykonywania z akompaniamentem liry. Jej poezja wyróżniała się osobistym tonem, bogactwem emocji i subtelnością opisów. Dominującymi tematami były miłość, tęsknota, przyjaźń, a także piękno natury. Safona stworzyła nowy typ strofy, nazwany później strofa saficką, która była często naśladowana przez późniejszych poetów.
Z dorobku literackiego Safony pierwotnie składającego się z około 10 000 utworów w dziewięciu księgach, do dziś przetrwało około 550 tekstów. Wśród nich znajdują się hymny, modlitwy, wiersze dedykowane przyjaciółkom, a także pieśni weselne i miłosne. Najsłynniejszy z nich to „Hymn do Afrodyty”, w którym Safona prosi boginię miłości o pomoc w zdobyciu ukochanego. Wiele z tych dzieł odkryto stosunkowo niedawno dzięki papirusom odnalezionym w Oksyrynchos, a nowe utwory nadal są odkrywane.
Poezja Safony ukazuje niezwykłą siłę kobiecych emocji, przepełnionych wdziękiem, subtelnością i wrażliwością. Jej twórczość zaskakuje intensywnością oraz bogactwem wyrazu, co czyni ją jedną z najwybitniejszych postaci literatury antycznej. Jej dzieła były wysoko cenione przez starożytnych, m.in. przez Platona, który nazwał ją „dziesiątą muzą”.
Po śmierci Safony jej twórczość była szeroko rozpowszechniona i kopiowana, ale w późniejszych wiekach wiele jej dzieł zaginęło. W średniowieczu kojarzono ją głównie z legendami, często nadinterpretując jej życie w kontekście moralnym.
Odrodzenie zainteresowania Safoną nastąpiło w XIX i XX wieku, gdy zaczęto badać jej twórczość w sposób bardziej naukowy i doceniono jej wpływ na literaturę europejską. Jej poezja inspirowała takich twórców jak Alcaeus, Horacy czy Katullus, a w późniejszych epokach także poetów romantycznych i współczesnych.
Jej imię stało się synonimem liryki miłosnej i wyrazem wrażliwości artystycznej. Wyspa Lesbos, z którą była związana, dała nazwę terminowi „lesbijki” w odniesieniu do miłości między kobietami, choć współczesne badania wskazują, że jej poezję należy interpretować w szerszym kontekście kulturowym i symbolicznym.
…Że świat czarów wiosennych był ci obcym wszystek, A cud jasnej miłości wydawał się grzechem, Że przenigdy w twej duszy nie odbił się echem Dźwięk formingi orfejskiej i pieśni fletnistek, Ani w wieczór pogodny, szkarłatem zórz cichy, Nie nęciły cię w Pierii różane kielichy — — Będziesz sama, gdy przetnie dłoń Parki okrutna Wstęgę życia … Przeczytaj wiersz
Dziewczyna subtelna. z naręczem kwiatów, słodkogłosa od liry dźwięczniej sza i od mleka bielsza, od wody bardziej miękka, od konia bardziej harda, piękniejsza od róży i od peplos delikatniejsza i droższa od złota…
Podobny do boga wydaje mi się ten mężczyzna, który siadł naprzeciwko i uważnie słucha twoich słodkich słów w oczarowaniu. Gdy ponętnie się uśmiechasz, me serce w piersi drży niespokojne, zalęknione, a gdy na ciebie patrzę, łamie się głos, nagle zanika. Plącze mi się język, zamiera słowo, powolny płomień przenika me ciało, oczy tracą … Przeczytaj wiersz
Dobroć i piękno niechaj idą w parze! Obydwom święte buduję ołtarze I modlitewne zanoszę orędzie — — — Młodzieniec piękny, niech i dobrym będzie, Zaś serca dobroć na dziewczęcej twarzy Niechaj cudnymi kolorami marzy!
W tym wichrze, nawałnicy przerażeni marynarze rzucili wszystko w odmęt. Pusty statek skierowali ku brzegom — na ocalenie. Lepiej nie znaleźć się w podobnym sztormie, nie myśleć ani na szerokich wodach, nie wyrzucać poza burtę ładunku. Słone jest morze. Z lękiem w sercu. Ale dla Nereusza i jego orszaku oddam w podarunku to, co posiadam. … Przeczytaj wiersz
Tak, Safo, bo inaczej przestanę cię kochać, pokaż się, wstań z łóżka, wyprostuj wymodlone ciało, wyrzuć te szaty z Chios i wykąp się jak czysta lilia w źródle, a Kleis niech przyniesie olejek cedrowy. Szafranowe odzienie wdziej i płaszcz purpurowy. A gdy ty będziesz się ubierała, uplotę dla twoich włosów kwietne wianki, no już, bo … Przeczytaj wiersz
Cypr… przybył posłaniec, prędki, wiatronogi Idaos, wieść przynosząc dobrą, która nie tylko w krainie Azji zyskała sławę: „Hektor z towarzyszami wiozą tu ze świętych Teb i krynicznej Plakii młodą czarnooką Andromedę. Płyną statkami, przecinając słone morze, a z nimi posag — bransolet złotych misternie wykonanych, sukien purpurą haftowanych i srebrnych czar i pamiątek z kości … Przeczytaj wiersz
Chodźcie do jasnego miejsca świątyni Hery, córki wyspy Lesbos z błyszczącymi oczami! I lekko tańcząc, pląsając rytmicznie, ustawcie się w piękny chór dla Bogini. Poprowadzi was Safona ze swoją lirą. Jakże szczęśliwe będziecie w tym uroczym tańcu, a wydawać się będzie, że to słodka pieśń samej protagonistki Muzy, Kaliope.
Dziś błagam was: Cyprydo, Nereidy, niech mój brat zdrowy powróci do domu i wszystkie pragnienia zrealizuje. Niech mu się spełnią! Niech z błędów swych uwolni się na zawsze i niesie radość wszystkim przyjaciołom, a wrogom gorycz. Niech żaden wróg jemu nie przetnie drogi. A mnie wybierze na wiernego druha, wyzwalając z więzów czarnego smutku znieważone … Przeczytaj wiersz
Jednym konnica bardziej się podoba na czarnej ziemi, innym znów piechota, jeszcze innym okręty. Dla mnie piękno — to co kochamy. Każdy tę prawdę pojmie. Helena też, choć w piękności nie miała sobie równej, dla tej prawdy opuściła małżonka najwspanialszego. Tego, co Troję zburzył, państwo zniszczył. Ani córki, ani drogich rodziców nie uszanowała, poszła za … Przeczytaj wiersz
Nie będzie słodziej i w niebie Jak tylko patrzeć na ciebie! Gdy się twarz twoja rozśmieje, Zaraz omdleję. Ach! jej ponęta tak żywa Wszystkie mi zmysły porywa… Mówić ci więcej, mój miły, Nie mam i siły! Drga serce… twarz mi się płoni… Drętwieje język… szum dzwoni W uszach… noc podwójna mroczy Mdlejące oczy. Zimny pot … Przeczytaj wiersz
Ujrzałam ciebie we śnie dzisiaj, Pani, piękna w dostojeństwie, Hero, jak niegdyś sławni królowie, Atrydzi, modłami wielbili ciebie, gdy dokonawszy dzieła boga wojny obok bystrych wód Skamandra, pragnęli do kraju swego powrócić zwycięzcy, ale nie mogli, dopiero po złożeniu ofiar Tobie, wielkiemu Zeusowi i synowi Tiony. I ja cię błagam, o czcigodna, dawnym zwyczajem, jak … Przeczytaj wiersz
W tym grobie leży bogata, Ale niegodna pamięci; Jak przyszła, zeszła ze świata, Bo nic jej czci nieuświęci, Muzom nieznana, niemiła, W podziemne zstępuje kraje, Gdy zwłoki strawi mogiła, Złoto się widzieć nie daje.
Cyprydo! Z pełnej ochoty Przyjmij wdzięcznie kielich ten złoty, Wiankiem ubrany, Winem nalany. Niech naszych druhów szczęście dostoi Niech żyją twoi i moi.
Ile czasu minęło od chwili, gdy cię polubiłam, Athido? Wtedy wydałaś mi się małą, niewinną dziewczynką. To dobrze, że przyszłaś Tak bardzo cię pragnęłam. I znów rozpalasz płomień w moim sercu. Nadziejo miłości! Teraz gdy patrzę na ciebie, wydajesz się podobna do Hermiony. Jednak do złotowłosej Heleny muszę cię porównać. Jeśli w ogóle można porównać … Przeczytaj wiersz
O jasnowłosym Febusie, mówię, synu córki Kiosa uwięzionej przez Zeusa, wielkiego władcę. Artemida wtedy złożyła boskie przyrzeczenie: „Dziewicą zostanę na zawsze, żyć będę z polowania w górach, na szczytach gór, ojcze, daj mi swoje błogosławieństwo”. Otrzymała błogosławieństwo ojca i bogów. Artemidę, opiekunkę zasiewów, nazywają też Elafebolos. Nigdy nie wyszła za mąż, nie poznała miłości.
Młodzian ten u mnie od boga szczęśliwszy, Co dłoń w dłoń, oko w oko utopiwszy, Poi się słów twych przenajsłodszem echem, Cudnym uśmiechem. Mnie ten czar urzekł i zmysły odbiera; Widok twój, Lesbio, dech w piersi zapiera, Że z gardła dostać nie mogę ni słowa, Biedny niemowa. Język mi w ustach bezwładny omdlewa, Ogień gorący … Przeczytaj wiersz
O Afrodyto! wielowładna, boska, Ktora masz wszędzie po świecie ołtarze, Spraw niech mojego serca już nie karze, Miłosna troska. Córko Jowisza! nieśmiertelnie miła, Przyjm prośby moje łaskawie, bez sporu, Jak wprzód słuchałaś, gdyś z złotego dworu Ojca zstąpiła, Siedziałaś w wózku, a skrzydły czarnemi, Lekkie wróbelki w powietrzu igrały I wozek lecąc lubieżnie ściągały Z … Przeczytaj wiersz
Na promiennym tronie usłysz me wołanie, Afrodyto, Zeusa córo, dziewico; Cna bogini, nad męką miej zmiłowanie, Nad serca mego tęsknicą. Zejdź ku mnie, niebiańska, jak to nieraz bywa, Kiedy od twego ojca z wysokości Łaskawie się do mnie zniżasz, urodziwa, Skoro twej wzywam litości. Biali ptaszkowie wpośród wesołej psoty Skrzydełek swoich, z słonecznej krainy Ciągnęły … Przeczytaj wiersz
O jak szczęśliwy! na tego łaskawsze Pewnie są Bogi kto jest z tobą zawsze, Któremu zawsze twój widzieć się zdarzy Uśmiech na twarzy. Ten luby uśmiech, gdy się widzieć daje Przelewa we mnie zmieszanie i trwogę, Tak, że cię widząc słów mi nie dostaje, Mówić nie mogę. Głos we mnie milknie, a w żyły się … Przeczytaj wiersz