Poemat to jeden z gatunków literackich należących do epiki, charakteryzujący się rozbudowaną formą wierszowaną. Jest to utwór literacki o dużej objętości, zazwyczaj narracyjny, który łączy w sobie elementy liryki, epiki i czasami dramatyczności. Poemat często opowiada o ważnych wydarzeniach, przedstawia losy bohaterów lub podejmuje istotne dla społeczeństwa czy kultury tematy.
Poemat jest pisany wierszem, co odróżnia go od prozy epickiej. Zawiera fabułę, często opowiada historię z wyraźnie zarysowanymi wydarzeniami. Poemat często zawiera bogate i plastyczne opisy miejsc, postaci oraz uczuć. Postacie w poematach bywają archetypiczne, symboliczne lub mają duże znaczenie w kontekście społecznym czy historycznym. Tematyka poematów może obejmować wydarzenia historyczne, mitologiczne, legendy, a także refleksje filozoficzne lub egzystencjalne.
„Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza – epopeja narodowa, która jest poematem o charakterze epickim.
„Boska Komedia” Dantego Alighieri – przykład poematu o tematyce metafizycznej i filozoficznej.
„Georgiki” Wergiliusza, „Sofiówka” Stanisława Trembeckiego, „Ziemiaństwo polskie” Kajetana Koźmiana – skupiające się na szczegółowych opisach przyrody i świata poematy opisowe.
„W Szwajcarii” Juliusza Słowackiego, „Assunta” Cypriana Norwida – oparte na emocjach i subiektywnych refleksjach poematy liryczne.
„Eneida” Wergiliusza – klasyczny poemat epicki.
„Grażyna” Adama Mickiewicza – fabularny, jednowątkowy poemat epicki.
„Monachomachia” Ignacego Krasickiego to poemat heroikomiczny będący parodystyczną wersją eposu.
„Prace i dnie” Hezjoda, „Sztuka rymotwórcza” Nicolasa Boileau – przekazujące nauki oraz moralne refleksje poemat dydaktyczne.
„Beniowski” Juliusza Słowackiego – to poemat dygresyjny, który łączy epicką narrację z lirycznymi wtrąceniami autora.
„O naturze wszechrzeczy” Lukrecjusza – poemat filozoficzny mający charakter traktatu o tematyce filozoficznej.
Poematy można podzielić na różne gatunki, w zależności od ich treści i stylu. Wyróżniamy m.in.:
Flos Regum Arthurus (Artur, Kwiat Króla) Józef z Exeteru. Uciekła z dworu Ginewra królowa, W świętym się gmachu Almesburu chowa, Łzami zroszona biała jej jagoda, Przy niej dzieweczka z nowicyatu młoda, Siedzą samotne, między niemi świeca Pali się blado, mgławo blask księżyca Świeci ze dworu, chociaż księżyc w pełni, Bo tak po niebie biała mgła … Przeczytaj wiersz
Czemu śpią wody twojéj młodéj duszy? Czy burza na dnie ich lwięciem usnęła? Żadna się fala nie poruszy Choć po nich pogoń błyskawicy drgnęła… Tak cicha przestrzeń głębi twego ducha, Jak gdy ocean zaśnie szafirowy A piorun w sfer się muzykę zasłucha I nie przebudzi go, aż wiatr wschodowy… Niepytaj czemu… ty co wierzchem płyniesz … Przeczytaj wiersz
Sielanka Faun: Te nimfy, tak bym chciał uwiecznić je. Tak lekka Ich ciał karnacja jasna, iż w przestwór ucieka Ucichły w snach puszystych. Kocham li złudzenie? Niepewność mą, minionej nocy chaos, cienie Gałązki kruchej kończą, która nawet jeśli Z prawdziwych gajów jest, niestety! błąd mój kreśli, Żem róż brak idealny za triumf przyjmował. Rozważmy… Czyż … Przeczytaj wiersz
Jak się owo dziecko bierze rozkwilone do macierze, Kiedy, swawolnie, bojąc się chabiny, Gniewnemu ojcu czyni przeprosiny; Więc do matki ręce wznosi i ratunku od niej prosi, Pod nię się tuli, jej zakrywa szatą, Aż je pojedna z rozgniewanym tatą: Polsko moja, w tak złej toni, któż cię dźwignie, kto obroni? Skąd ci tak wcześne … Przeczytaj wiersz
Pieśń o Rolandzie IKról Karol, cesarz nasz Wielki, siedem pełnych lat zostawał w Hiszpanji, aż po samo morze zdobył tę pyszną ziemię. Niemasz zamku któryby mu się ostał; niemasz muru któryby był cały, niemasz miasta, krom Saragossy stojącej na górze. Włada tam król Marsyl, nie miłujący Boga: Mahometowi służy, do Apolina się modli. Nie ustrzeże … Przeczytaj wiersz
I. Całą noc o twych ustach myślałem: są świeże, dziwnie świeże i wonne, choć taki je trawi pożar, chociaż tak wielu już je całowało… Czyżby po nich, jak gdyby po płycie z marmuru, ogień się tylko ślizgał, przeniknąć niezdolny?… Czyżby dotąd nie przyszedł ten, co ślad płomienny, piętno życia niestarte wypali w ich róży, łamiąc … Przeczytaj wiersz
W połowie drogi naszego żywota W pośród ciemnego znalazłem się lasu, Albowiem z prostej zbłąkałem się ścieżki. O jakże ciężko teraz wypowiedzieć, Jak ten las dziki, gęsty i ponury; — Wspomnienie samo wznawia strach okropny, Że śmierć zaledwie okropniejszą będzie. Lecz, bym o skarbie owym opowiedział, Który w tym lesie znalazłem, — opowiem O innych … Przeczytaj wiersz
W patrycjuszowskiej republice nie byłem burmistrzem. Nie kroczył przede mną po głucho dudniących płytach halabardnik, gdy zbliżałem się rozważnie, nie przyśpieszając kroku, do portu, witać odchodzące galary: ładowne cienkim jedwabiem, skórą wyprawną, winem dostałem na zboczach dostojnego Renu, i bursztynem szacownym, równym złotu, przez morze wytapianym, jak wosk, który z tajemnic Wschodu wonne, jak róża, … Przeczytaj wiersz
Poemat liryczny. — Fragment. Maryi Zagórskiej Żonie Mej poświęcam. Vanitas vanitatum. Marność jest klątwą ziemi syna, A działem jego — nieświadomość, A losem jego dzieł — znikomość, A imię jego — proch i glina! Próżno się kusi wzlecieć duchem Z pyłu gdzie trawi go tęsknota; Próżno się zrywa i szamota Skowan glinianych pęt łańcuchem! Dnie … Przeczytaj wiersz
Basi Śpiew I Co się zdarzy przy drodze – nie wraca, i to, co w wieczność odchodzi – ginie. Nie płacz, nie płacz, zawsze pozostaje urojona podróż po obłokach. Nie płacz, zawsze jeszcze zostanie tabun drzew niby masztów ze złota, jeszcze pragnień w powietrzu śpiewanie, jeszcze w trawach wędrówka zostanie albo grób – z niego … Przeczytaj wiersz
ADAM M-SKI. JEDEN Z WIELU. POEMAT. KRAKÓW. — 1890. Przygrywka. A kto mi pieśń tę dał — niech sercem ją powita. Jak gra promieni w szkła pryzmacie, Istoty drogie, ludzie blizcy, Wy w piosnkach piewcy lśnicie wszyscy, Lecz tylko on zna te postacie. Nim przez pierś jego kryształową Przejdziecie, drogie wy promienie, On da … Przeczytaj wiersz