Czesław Miłosz był jednym z najważniejszych polskich poetów, pisarzy i intelektualistów XX wieku. Urodził się 30 czerwca 1911 roku w Szetejnie na Litwie, w rodzinie ziemiańskiej. Miłosz dorastał w atmosferze wielokulturowego regionu, co silnie wpłynęło na jego późniejsze twórczości.
Studiował prawo i literaturę na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. Już w młodym wieku zaczął publikować swoje wiersze. Podczas II wojny światowej służył w dyplomacji polskiej, najpierw w Konsulacie RP w Paryżu, a później w USA w Waszyngtonie, gdzie zdecydował się na pozostanie na emigracji po wojnie.
Jego prace zawsze były nacechowane głęboką refleksją nad kondycją człowieka, historią oraz kondycją współczesnego świata. Stał się jednym z głównych reprezentantów literatury emigracyjnej. Jego prace z czasów emigracji, takie jak „Zniewolony umysł” czy „Rodzinna Europa”, były krytyką totalitaryzmu i analizą kultury Zachodu.
W 1951 roku Miłosz opublikował „Zniewolony umysł”, wydanie, które przyniosło mu rozgłos międzynarodowy, ale także spory kontrowersje w Polsce komunistycznej, gdzie jego dzieło zostało potępione. Ostatecznie po latach stał się jednym z symboli oporu przeciwko reżimowi komunistycznemu.
W 1960 roku Miłosz przeniósł się do Stanów Zjednoczonych, gdzie pracował na uniwersytetach, m.in. na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley, gdzie prowadził zajęcia ponad 20 lat.
W 1980 roku Miłosz został laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za „dzieła, których struktura literacka łączy wyraziste wartości estetyczne z bardzo szerokim kontekstem ludzkich doświadczeń”. W 1993 roku Miłosz przeprowadził się do Polski, osiedlając się na stałe w Krakowie. Zmarł 14 sierpnia 2004 roku w Krakowie, pozostawiając po sobie bogate dziedzictwo literackie i intelektualne, które wciąż inspiruje czytelników na całym świecie.
Czesław Miłosz wprowadził nowy rodzaj dzieła literackiego do polskiej literatury – traktat poetycki (inaczej nazywany traktatem-poematem), którego celem, według autora, było przeciwstawienie się współczesności postrzeganej jako ograniczenie, a jednocześnie rozszerzenie „pojemności” poezji.
Wiersze Czesława Miłosza charakteryzują się intelektualnym wydźwiękiem, a używane metafory są sugestywne. Jego twórczość z lat trzydziestych, przed II wojną światową, jest nasycona pesymizmem. Przeważają w niej rozmach, metaforyczność, rytmiczność i wizje apokalipsy. Wiersze pisane w czasie wojny tracą na patosie, stając się znacznie prostsze w formie. Poeta kładzie nacisk na przekazywalność treści filozoficznych i intelektualnych, stawiając na zrozumiałość wiersza. Część z tych utworów poświęcona jest okupowanej Warszawie, gdzie Miłosz spędził większość czasu wojny, jak w przypadku wierszy „Miasto” czy „Błądząc”. Jednocześnie w twórczości z okresu wojennego zauważalne jest świadome oddalanie się od tematyki związanej bezpośrednio z konfliktem zbrojnym. Pojawiają się w niej wiersze opisujące zwyczajne piękno świata, który – zdawałoby się – nigdy nie doświadczył wojny, jak w przypadku „Piosenki pasterskiej” czy cyklu „Świat” (poema naiwne) z 1943 roku.
U schyłku swojej poetyckiej kariery wiersze Miłosz zaczęły nabierać cech poetyckich pożegnań, w których podmiot liryczny przemawia językiem metafizyki „nie z tego świata” i bardziej interesują go transcendentalne kwestie niż rozmowy ze „śmiertelnikami”, coraz częstszym tematem poezji Miłosza staje się Bóg. Późna poezja Miłosza charakteryzuje się licznymi medytacjami filozoficznymi, rozważaniami, wiele tekstów to wiersze religijne i modlitwy.
Na ziarnku maku stoi mały dom, Psy szczekają na księżyc makowy I nigdy jeszcze tym makowym psom, Że jest świat większy-nie przyszło do głowy. Ziemia to ziarnko, naprawdę nie więcej, a inne ziarnka – planety i gwiazdy. A choć ich będzie chyba sto tysięcy, domek z ogrodem może stać na każdej. Wszystko w makówce. Mak … Przeczytaj wiersz
To było w dużym mieście, mniejsza z tym jakiego kraju, jakiego języka. Dawno temu (błogosławiony niech będzie dar wysnuwania opowieści z drobiazgu Na ulicy, w aucie- zapisuję, żeby nie zgubić). Może nie drobiazg, bo tłumna nocna kawiarnia, W której występowała co wieczór sławna pieśniarka. Siedziałem z innymi w dymie, w brzęku szklanic. Krawaty, oficerskie mundury, … Przeczytaj wiersz
Gdziekolwiek jestem, na jakimkolwiek miejscu na ziemi, ukrywam przed ludźmi przekonanie, że n i e j e s t e m s t ą d. Jakbym był posłany, żeby wchłonąć jak najwięcej barw, smaków, dźwięków, zapachów, doświadczyć wszystkiego, co jest udziałem człowieka, przemienić co doznane w czarodziejski rejestr i zanieść tam, skąd przyszedłem.
Szanowne moje oczy, nie najlepiej z wami. Dostaję od was rysunek nieostry, A jeżeli kolor, to przymglony. A byłyście wy sforą królewskich ogarów, Z którymi wyruszałem niegdyś o poranku. Chwytliwe moje oczy, dużoście widziały Krajów i miast, wysp i oceanów. Razem witaliśmy ogromne wschody słońca, Kiedy szeroki oddech przyzywał do biegu Po ścieżkach, na których … Przeczytaj wiersz
Miłość to znaczy popatrzeć na siebie, Tak jak się patrzy na obce nam rzeczy, Bo jesteś tylko jedną z rzeczy wielu. A kto tak patrzy, choć sam o tym nie wie, Ze zmartwień różnych swoje serce leczy, Ptak mu i drzewo mówią: przyjacielu. Wtedy i siebie, i rzeczy chce użyć, żeby stanęły w wypełnienia łunie. … Przeczytaj wiersz
Śmierć człowieka jest jak upadek państwa potężnego, Które miało bitne armie, wodzów i proroków, I porty bogate, i na wszystkich morzach okręty, A teraz nie przyjdzie nikomu z pomocą, z nikim nie zawrze przymierzy, Bo miasta jego puste, ludność w rozproszeniu, Oset porósł jego ziemię kiedyś dającą urodzaj, Jego powołanie zapomniane, język utracony, Dialekt wioski … Przeczytaj wiersz
Stojąc na płytach chodnika przy wejściu do Hadesu Orfeusz kulił się w porywistym wietrze, Który targał jego płaszczem, toczył kłęby mgły, Miotał się w liściach drzew. Światła aut Za każdym napływem mgły przygasały. Zatrzymał się przed oszklonymi drzwiami, niepewny Czy starczy mu sił w tej ostatniej próbie. Pamiętał jej słowa: „Jesteś dobrym człowiekiem” … Przeczytaj wiersz
W mojej ojczyźnie, do której nie wrócę, Jest takie leśne jezioro ogromne, Chmury szerokie, rozdarte, cudowne Pamiętam, kiedy wzrok za siebie rzucę. I płytkich wód szept w jakimś mroku ciemnym, I dno, na którym są trawy cierniste, Mew czarnych krzyk, zachodów zimnych czerwień, Cyranek świsty w górze porywiste. Śpi w niebie moim to jezioro cierni. … Przeczytaj wiersz
Nadzieja bywa, jeżeli ktoś wierzy, Że ziemia nie jest snem, lecz żywym ciałem, I że wzrok, dotyk ani słuch nie kłamie. A wszystkie rzeczy, które tutaj znałem, Są niby ogród, kiedy stoisz w bramie. Wejść tam nie można. Ale jest na pewno. Gdybyśmy lepiej i mądrzej patrzyli, Jeszcze kwiat nowy i gwiazdę niejedną W ogrodzie … Przeczytaj wiersz
Barwy ze słońca są. Bo ono nie ma Żadnej osobnej barwy, bo ma wszystkie. I caŁa ziemia jest niby poemat, A słońce nad nią przedstawia artystę. Kto chce malować świat w barwnej postaci, Niechaj nie patrzy nigdy prosto w słońce. Bo pamieć rzeczy, ktore widział, straci, Łzy tylko w oczach zostaną piekące. Niechaj przyklęknie, twarz … Przeczytaj wiersz
Zapomnij o cierpieniach, Które sam zadałeś. Zapomnij o cierpieniach, Które tobie zadano. Wody płyną i płyną, Wiosny błysną i giną, Idziesz ziemią ledwie pamiętaną. Czasem słyszysz daleko piosenkę. Co to znaczy, pytasz, kto tam śpiewa? Dziecinne słońce wschodzi, Wnuk i prawnuk się rodzi. Teraz ciebie prowadzą za rękę. Nazwy rzek tobie jeszcze zostały. Jakże długo … Przeczytaj wiersz
I Mijając ulicę Descartes Schodziłem ku Sekwanie, młody barbarzyńca w podróży Onieśmielony przybyciem do stolicy świata. Było nas wielu, z Jass i Koloszwaru, Wilna i Bukaresztu, Sajgonu i Marakesz, Wstydliwie pamiętających domowe zwyczaje O których nie należało mówić tu nikomu: Klaśnięcie na służbę, nadbiegają dziewki bose, Dzielenie pokarmów z inkantacjami, Chóralne modły odprawiane przez panów … Przeczytaj wiersz
Już lustra dźwięk walca powoli obraca I świecznik kołując odpływa w głąb sal. I patrz: sto świeczników we mgłach się zatacza, Sto luster odbija snujący się bal. I pyły różowe jak płatki jabłoni, I skry, słoneczniki chwiejących się trąb. Rozpięte szeroko jak krzyże w agonii Szkło ramion, czerń ramion, biel ramion i rąk. I krążą … Przeczytaj wiersz
Ten sam i nie ten sam szedłem przez las dębowy Dziwiąc się, że muza moja, Mnemozyne, Nic nie ujęła mojemu zdziwieniu. Skrzeczała sroka i mówiłem: sroczość, Czymże jest sroczość? Do sroczego serca, Do włochatego nozdrza nad dziobem i lotu Który odnawia się kiedy obniża Nigdy nie sięgnę a więc jej nie poznam. Jeżeli jednak sroczość … Przeczytaj wiersz
I Ty byłaś mój początek i znów jestem z Tobą, tutaj gdzie nauczyłem się czterech stron świata. Nisko za drzewami strona Rzeki, za mną i budynkami strona Lasu, na prawo strona Świętego Brodu, na lewo Kuźni i Promu. Gdziekolwiek wędrowałem, po jakich kontynentach, zawsze twarzą byłem zwrócony do Rzeki. Czując aromat i smak rozgryzionej białoczerwonej … Przeczytaj wiersz
Byłem na odczycie strukturalisty, mówił nadzwyczaj inteligentnie i jego francuskie łapki nadzwyczaj inteligentnie trzymały papierosa. Chciałem wstać i powiedzieć: ty, na tej ziemi wycia i rzygowin, na tej ziemi dręczonego wszelkiego żywego stworzenia i mojej ludzkiej rozpaczy, ty, naukowcu, świnio. Niech zaświadczy wielkie plemię umarłych, patrz, napierają ich twarze, jak słono i gorzko ustom kiedy … Przeczytaj wiersz
I Pod rozmaitymi imionami was tylko sławiłem, rzeki! Wy jesteście i miód i miłość i śmierć i taniec. Od źródła w tajemnych grotach bijącego spośród omszałych kamieni, Gdzie bogini ze swoich dzbanów nalewa wodę żywą, Od jasnych zdrojów na murawach, pod którymi szemrzą poniki, Zaczyna się wasz bieg i mój bieg, i zachwyt i przemijanie. … Przeczytaj wiersz
Jakby zamiast oczu wprawiono odwróconą lunetę, świat oddala się i wszystko, ludzie, drzewa, ulice, maleje ale nic a nic nie traci na wyrazistości, zgęszcza się. Miałem dawniej takie chwile podczas pisania wierszy, więc znam dystans, bezinteresowną kontemplację, przybranie na siebie „ja”, które jest „nie-ja”, ale teraz jest tak ciągle i zapytuję siebie co to znaczy, … Przeczytaj wiersz
Lubiłem twoją aksamitną yoni, Annalena, długie podróże w delcie twoich nóg. Dążenie w górę rzeki do twego bijącego serca przez coraz dziksze prądy sycone światłem chmielu i czarnych powojów. I naszą gwałtowność i triumfalny śmiech i pośpieszne ubieranie się w środku nocy żeby iść kamiennymi schodami górnego miasta. Oddech wstrzymany z podziwu i ciszy, porowatość … Przeczytaj wiersz
I O Najwyższy, zechciałeś mnie stworzyć poetą, i teraz pora, żebym złożył sprawozdanie. Serce moje jest pełne wdzięczności, choć poznałem niedole tego zawodu. Praktykując w nim, dowiadujemy się za wiele o dziwacznej naturze człowieka. Którym co dzień i o każdej godzinie i roku włada urojenie. Urojenie, kiedy buduje fortece z piasku i zbiera znaczki pocztowe, … Przeczytaj wiersz
Istoty od nicości odległość jest nieskończona 1 Pochyłe pola i trąbka. Ten zmierzch i nisko leci ptak i błysły wody. Rozwinęły się żagle na brzask za cieśniną. Wchodziłem we wnętrze lilii mostem złotogłowiu. Dane było życie ale niedosiężne. Od dzieciństwa do starości ekstaza o wschodzie słońca. 2 Dużo, jak na jedno życie, tych poranków. Z … Przeczytaj wiersz