Czesław Miłosz był jednym z najważniejszych polskich poetów, pisarzy i intelektualistów XX wieku. Urodził się 30 czerwca 1911 roku w Szetejnie na Litwie, w rodzinie ziemiańskiej. Miłosz dorastał w atmosferze wielokulturowego regionu, co silnie wpłynęło na jego późniejsze twórczości.
Studiował prawo i literaturę na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. Już w młodym wieku zaczął publikować swoje wiersze. Podczas II wojny światowej służył w dyplomacji polskiej, najpierw w Konsulacie RP w Paryżu, a później w USA w Waszyngtonie, gdzie zdecydował się na pozostanie na emigracji po wojnie.
Jego prace zawsze były nacechowane głęboką refleksją nad kondycją człowieka, historią oraz kondycją współczesnego świata. Stał się jednym z głównych reprezentantów literatury emigracyjnej. Jego prace z czasów emigracji, takie jak „Zniewolony umysł” czy „Rodzinna Europa”, były krytyką totalitaryzmu i analizą kultury Zachodu.
W 1951 roku Miłosz opublikował „Zniewolony umysł”, wydanie, które przyniosło mu rozgłos międzynarodowy, ale także spory kontrowersje w Polsce komunistycznej, gdzie jego dzieło zostało potępione. Ostatecznie po latach stał się jednym z symboli oporu przeciwko reżimowi komunistycznemu.
W 1960 roku Miłosz przeniósł się do Stanów Zjednoczonych, gdzie pracował na uniwersytetach, m.in. na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley, gdzie prowadził zajęcia ponad 20 lat.
W 1980 roku Miłosz został laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za „dzieła, których struktura literacka łączy wyraziste wartości estetyczne z bardzo szerokim kontekstem ludzkich doświadczeń”. W 1993 roku Miłosz przeprowadził się do Polski, osiedlając się na stałe w Krakowie. Zmarł 14 sierpnia 2004 roku w Krakowie, pozostawiając po sobie bogate dziedzictwo literackie i intelektualne, które wciąż inspiruje czytelników na całym świecie.
Czesław Miłosz wprowadził nowy rodzaj dzieła literackiego do polskiej literatury – traktat poetycki (inaczej nazywany traktatem-poematem), którego celem, według autora, było przeciwstawienie się współczesności postrzeganej jako ograniczenie, a jednocześnie rozszerzenie „pojemności” poezji.
Wiersze Czesława Miłosza charakteryzują się intelektualnym wydźwiękiem, a używane metafory są sugestywne. Jego twórczość z lat trzydziestych, przed II wojną światową, jest nasycona pesymizmem. Przeważają w niej rozmach, metaforyczność, rytmiczność i wizje apokalipsy. Wiersze pisane w czasie wojny tracą na patosie, stając się znacznie prostsze w formie. Poeta kładzie nacisk na przekazywalność treści filozoficznych i intelektualnych, stawiając na zrozumiałość wiersza. Część z tych utworów poświęcona jest okupowanej Warszawie, gdzie Miłosz spędził większość czasu wojny, jak w przypadku wierszy „Miasto” czy „Błądząc”. Jednocześnie w twórczości z okresu wojennego zauważalne jest świadome oddalanie się od tematyki związanej bezpośrednio z konfliktem zbrojnym. Pojawiają się w niej wiersze opisujące zwyczajne piękno świata, który – zdawałoby się – nigdy nie doświadczył wojny, jak w przypadku „Piosenki pasterskiej” czy cyklu „Świat” (poema naiwne) z 1943 roku.
U schyłku swojej poetyckiej kariery wiersze Miłosz zaczęły nabierać cech poetyckich pożegnań, w których podmiot liryczny przemawia językiem metafizyki „nie z tego świata” i bardziej interesują go transcendentalne kwestie niż rozmowy ze „śmiertelnikami”, coraz częstszym tematem poezji Miłosza staje się Bóg. Późna poezja Miłosza charakteryzuje się licznymi medytacjami filozoficznymi, rozważaniami, wiele tekstów to wiersze religijne i modlitwy.
Jasności promieniste, Niebiańskie rosy czyste, Pomagajcie każdemu Ziemi doznającemu. Za niedosiężną zasłoną Sens ziemskich spraw umieszczono. Gonimy dopóki żywi, Szczęśliwi i nieszczęśliwi. To wiemy, że bieg się skończy I rozłączone się złączy W jedno, tak jak być miało: Dusza i biedne ciało.
I My, którym słodycz dnia przenika do płuc I widzimy gałęzie rozkwitające w maju Jesteśmy lepsi od tych co zginęli. My, którzy smakujemy długo żując jadło I oceniamy w pełni igraszki miłości Jesteśmy lepsi od nich, pogrzebanych. Z pieców ognistych, zza drutów w których świszcze wiatr nieskończonych jesieni, Z bitw kiedy w spazmie ryczy zranione … Przeczytaj wiersz
W czasach dziwnych i wrogich żyliśmy, wspaniałych, nad głowami naszymi pociski śpiewały i lata nie mniej groźne od rwących szrapneli nauczały wielkości tych, co nie widzieli wojny. W pożarze sucho płonących tygodni pracowaliśmy ciężko i byliśmy głodni chleba, cudów nieziemskich zjawionych na ziemi i często, spać nie mogąc, nagle zasmuceni patrzyliśmy przez okna, czy nad … Przeczytaj wiersz
Radosny mój bieg po ciemnych parkach jesienią, Kiedy na ścieżkach igliwie albo szelest liści, I polany pod dębami pustoszeją, Gasną sine oka telewizji. Takiej lekkości kroków nigdy nie miałem, Chyba dawno, w moje poranki ośmioletniego. Uniesiony nad ziemię, napojony światłem, Nie ustaję w napowietrznym biegu. Nieżyczliwie mnie wita przebudzona jawa. W dzień o lasce powoli … Przeczytaj wiersz
Ukryty za uśmiechem braterstwa, Pogardzający czytelnikami gazet, ofiarami politycznej dialektyki, Wymawiający słowo demokracja ze zmrużeniem oka, Nienawidzący fizjologicznych uciech ludzkości, Pełen wspomnień o tych którzy żarli pili i spółkowali a za chwilę podrzynano im gardła, Pochwalający dancingi i zabawy w ogrodach jako sposób na publiczne gniewy, Wołający: kultura i sztuka, a myślący o igrzyskach w … Przeczytaj wiersz
I Jaki będę, Ty wiedziałeś od początku. I od początku każdego żywego stworzenia. To musi być okropne, mieć taką świadomość, w której są równoczesne jest, będzie i było. Żyć zaczynałem ufny i szczęśliwy, pewny, że dla mnie co dzień wschodzi słońce, i dla mnie otwierają się poranne kwiaty. Od rana do wieczora biegałem w zaczarowanym … Przeczytaj wiersz
Obłoki, straszne moje obłoki, jak bije serce, jaki żal i smutek ziemi, chmury, obłoki białe i milczące, patrzę na was o świcie oczami łez pełnemi i wiem, że we mnie pycha, pożądanie i okrucieństwo, i ziarno pogardy dla snu martwego splatają posłanie, a kłamstwa mego najpiękniejsze farby zakryły prawdę. Wtedy spuszczam oczy i czuję wicher, … Przeczytaj wiersz
Miasto gęste od krytych pasaży, wąskich placyków, arkad, schodzące tarasami ku morskiej zatoce. I ja, zapatrzony w młode piękno, cielesne i nietrwałe, jego ruch taneczny wśród starych kamieni. Kolory sukien według letniej mody, stuk pantofelka na dallach sprzed stuleci, cieszą mnie swoim obrzędem powrotu. Dawno zostawiłem za sobą zwiedzania katedr i wież warownych. Jestem jak … Przeczytaj wiersz
Tak mało powiedziałem. Krótkie dni. Krótkie dni, Krótkie noce, Krótkie lata. Tak mało powiedziałem, Nie zdążyłem. Serce moje zmęczyło się Zachwytem, Rozpaczą, Gorliwością, Nadzieją. Paszcza lewiatana Zamykała się na mnie. Nagi leżałem na brzegach Bezludnych wysp. Porwał mnie w otchłań ze sobą Biały wieloryb świata. I teraz nie wiem Co było prawdziwe.
Przystojniej byłoby nie żyć. A żyć nie jest przystojnie, Powiada ten, kto wrócił po bardzo wielu latach Do miasta swojej młodości. Nie było nikogo Z tych, którzy kiedyś chodzili tymi ulicami, I teraz nic nie mieli oprócz jego oczu. Potykając się, szedł i patrzył zamiast nich Na światło, które kochali, na bzy, które znów kwitły. … Przeczytaj wiersz
Różowe moje spodeczki, Kwieciste filiżanki, Leżące na brzegu rzeczki Tam kędy przeszły tanki. Wietrzyk nad wami polata, Puchy z pierzyny roni, Na czarny ślad opada Złamanej cień jabłoni. Ziemia, gdzie spojrzysz, zasłana Bryzgami kruchej piany. Niczego mi proszę pana Tak nie żal jak porcelany. Zaledwie wstanie jutrzenka Ponad widnokrąg płaski Słychać gdzie ziemia stęka Maleńkich … Przeczytaj wiersz
Dzień taki szczęśliwy. Mgła opadła wcześnie, pracowałem w ogrodzie. Kolibry przystawały nad kwiatem kaprifolium. Nie było na ziemi rzeczy, którą chciałbym mieć. Nie znałem nikogo, komu warto byłoby zazdrościć. Co przydarzyło się złego, zapomniałem. Nie wstydziłem się myśleć, że byłem kim jestem. Nie czułem w ciele żadnego bólu. Prostując się, widziałem niebieskie morze i żagle.
W Rzymie na Campo di Fiori Kosze oliwek i cytryn, Bruk opryskany winem I odłamkami kwiatów. Różowe owoce morza Sypią na stoły przekupnie, Naręcza ciemnych winogron Padają na puch brzoskwini. Tu na tym właśnie placu Spalono Giordana Bruna, Kat płomień stosu zażegnął W kole ciekawej gawiedzi. A ledwo płomień przygasnął, Znów pełne były tawerny, Kosze … Przeczytaj wiersz
Moja wierna mowo, służyłem tobie. Co noc stawiałem przed tobą miseczki z kolorami, żebyś miała i brzozę i konika polnego i gila zachowanych w mojej pamięci. Trwało to dużo lat. Byłaś moją ojczyzną bo zabrakło innej. Myślałem że będziesz także pośredniczką pomiędzy mną i dobrymi ludźmi, choćby ich było dwudziestu, dziesięciu, albo nie urodzili się … Przeczytaj wiersz
W dzień końca świata Pszczoła krąży nad kwiatem nasturcji, Rybak naprawia błyszczącą sieć. Skaczą w morzu wesołe delfiny, Młode wróble czepiają się rynny I wąż ma złotą skórę, jak powinien mieć. W dzień końca świata Kobiety idą polem pod parasolkami, Pijak zasypia na brzegu trawnika, Nawołują na ulicy sprzedawcy warzywa I łódka z żółtym żaglem … Przeczytaj wiersz
Co czynisz na gruzach katedry Świętego Jana, poeto, W ten ciepły, wiosenny dzień? Co myślisz tutaj, gdzie wiatr Od Wisły wiejąc rozwiewa Czerwony pył rumowiska? Przysięgałeś, że nigdy nie będziesz Płaczką żałobną. Przysięgałeś, że nigdy nie dotkniesz Ran wielkich swego narodu, Aby nie zmienić ich w świętość, Przeklętą świętość, co ściga Przez dalsze wieki potomnych. … Przeczytaj wiersz
Kiedy umrę, zobaczę podszewkę świata. Drugą stronę, za ptakiem, górą i zachodem słońca. Wzywające odczytania prawdziwe znaczenie. Co nie zgadzało się, będzie się zgadzało. Co było niepojęte, będzie pojęte. A jeżeli nie ma podszewki świata? Jeżeli drozd na gałęzi nie jest wcale znakiem Tylko drozdem na gałęzi, jeżeli dzień i noc Następują po sobie nie … Przeczytaj wiersz
1. Runą w łunach, spłoną w pożarach Krzyże kościołów, krzyże ofiarne I w bezpowrotnym zgubi się szlaku Z Lechickiej ziemi Orzeł Polaków 2. O słońce jasne, wodzu Stalinie Niech władza twoja nigdy nie zginie Niech jako orłów prowadzi z gniazda Rosji i Kremla płonąca gwiazda 3. Na ziemskim globie flagi czerwone Będą na chwałę grały … Przeczytaj wiersz
Tam, gdzie zielona ściele się dolina I droga, trawą zarosła na poły, Przez gaj dębowy, co kwitnąć zaczyna, Dzieci wracają do domu ze szkoły. W piórniku, który na wskos się otwiera, Chrobocą kredki wśród okruchów bułki I grosz miedziany, który każde zbiera Na powitanie wiosennej kukułki. Berecik siostry i czapeczka brata Migają między puszystą krzewiną. … Przeczytaj wiersz
Który skrzywdziłeś człowieka prostego Śmiechem nad krzywdą jego wybuchając, Gromadę błaznów koło siebie mając Na pomieszanie dobrego i złego, Choćby przed tobą wszyscy się kłonili Cnotę i mądrość tobie przypisując, Złote medale na twoją cześć kując, Radzi że jeszcze dzień jeden przeżyli, Nie bądź bezpieczny. Poeta pamięta. Możesz go zabić – narodzi się nowy. Spisane … Przeczytaj wiersz
Zawsze tęskinłem do formy bardziej pojemnej, która nie byłaby zanadto poezją ani zanadto prozą i pozowliłaby się porozumieć nie narażając nikogo, autora ni czytelnika, na męki wyższego rzędu. W samej istocie poezji jest coś nieprzystojnego: powstaje z nas rzecz o której nie wiedzielśmy że w nas jest, więc mrugamy oczami, jakby wyskoczył tygrys i stał … Przeczytaj wiersz