Wacław Potocki był polskim poetą, najwybitniejszym przedstawicielem twórczości barokowej (zob.: poezja barokowa) w Polsce, a także jednym z najważniejszych autorów okresu XVII wieku. Uważany jest za jednego z czołowych twórców polskiego baroku, będąc poetą, epikiem, satyrykiem i moralistą. Urodził się w 1621 roku w Woli Łużańskiej, w rodzinie szlacheckiej. Zmarł 9 lipca 1696 roku w Łużnej.
Po ukończeniu nauki na uniwersytetach w Krakowie i Wiedniu, rozpoczął karierę wojskową, biorąc udział w licznych wojnach, w tym w walkach z Turkami, Szwedami i Rosjanami. Przez wiele lat był również związany z dworem magnackim i pełnił funkcje administracyjne. Wacław Potocki był sędzią skarbowym, podstarościm bieckim oraz sędzią grodzkim Biecza w latach 1667–1676. Pełnił także funkcję podczaszego krakowskiego w latach 1678–1685.
Wacław Potocki zachęcony przez swojego szwagra Samuela Przypkowskiego, rozpoczął twórczość pisarską około 1646 roku. Był typowym przedstawicielem epoki baroku oraz poezji ziemiańskiej, tworząc romanse i fraszki, ale nie porzucając również poezji religijnej, jak np. „Dialog o zmartwychwstaniu Pańskim”. Jego twórczość zawierała również elementy antyklerykalne, czego przykładem jest wiersz poświęcony księdzu, w którym wyrażał obawy, że duchowieństwo może doprowadzić do zamiany szlachty w chłopów, a krajem będą rządzić kler, król i Żydzi. Aleksander Brückner, który poświęcił wiele swoich prac Potockiemu, uznawał go za jednego z najbardziej oryginalnych i narodowych poetów dawnej Polski. Za życia Potockiego żaden z jego utworów nie został opublikowany drukiem (z wyjątkiem Pocztu herbów i dwóch mniejszych panegiryków)
Potocki był poetą wszechstronnym: pisał zarówno wiersze liryczne, jak i utwory o charakterze satyrycznym i patriotycznym. Jego twórczość odznacza się silnym wpływem baroku, szczególnie w zakresie stylistyki, symboliki i religijności. Jako poeta szlachecki Potocki często odnosił się do tematów politycznych i społecznych, krytykując zarówno wady współczesnych elit, jak i stan państwa polskiego.
Największą sławę przyniosła mu epopeja „Transakcja wojny chocimskiej” (1673), w której opisał zwycięstwo wojsk polskich nad Turkami w bitwie pod Chocimiem. Jest to jedno z najważniejszych dzieł polskiego baroku, łączące walory literackie z patriotycznym przesłaniem. Potocki był również autorem licznych wierszy satyrycznych, takich jak „Mieszczanin” czy „Moralność”.
Ktoś coś pannie, gdy ręce trzymała za sobą, Włożył w garść; więc postrzegszy, z okrutną żałobą Bieży uskarżając się swojej paniej starej. Gdy ta grozi, że mu to nie ujdzie bez kary, Przysięga ów, że palec, jako zdrów, jak żyje; A panna: „Wiem ci ja też, co palec, co pyje.” Co słysząc pani stara: „A … Przeczytaj wiersz
Odszedszy mię z jejmością, niebarzoć do ładu, Sam się krząta gospodarz około obiadu. Po tym wszedszy : „Dzieweczko,już stoi na stole” A ta : „Więcby na nim słać, bo w łóżku nie zdole.”
Równe ma być małżeństwo i wtenczas się zgodzi, Kiedy nie podle, ale mąż przed żoną chodzi, Czego nas w łóżku samo przyrodzenie uczy. Lecz nie wiem, czemu logik na tę równość mruczy, Bom nie słyszał jako żyw o takowej zgodzie, Kędy jedno na wierzchu, a drugie na spodzie.
Polski język poczęli ptacy mówić w raju. Przyszedł Adam do Ewy dla dzieci rodzaju; Nie wiedział, skąd ją począć. Woła: „W znak, w znak” – wrona, A czajka: „Niżej, niżej”; gdy trafił do grona, Zaraz dudek: „Tu, tu, tu” swą zwyczajną notą, I jako ich usłuchał, nie podrwił z robotą. Dziś, ledwie stamtąd wylazł, nie … Przeczytaj wiersz
Często, gdzie wiele i huku i trzasku, W skutku rzecz śmieszna i mała. Pewna góra zlegnąć miała; Takiego narobiła wrzasku, Iż każdy myślał, że z tych grzmotów, wrzawy, Wyjdzie coś nakształt Warszawy. Z drugiej strony jakiś dumny Wieszczek i młody i szumny Puszył się, zżymał, miotał, tupał, ciskał, Gromem wzroku błyskał, A każdy wołał: „Cudo, … Przeczytaj wiersz
„Nie mogę usnąć, chłopcze, aż mi kto co prawi; Prawże ty, aza mi się jako sen naprawi.” Chłopiec by spał do zdechu, zwinąwszy się w kłęby; Prawi, co tylko ślina przyniesie do gęby. Minie godzina, druga, jako nie przestanie. „Prawże jeszcze!” – A chłopiec: „Nie wiem co, mospanie.” „Przecie jedno!” – A ten, chcąc wydrwić … Przeczytaj wiersz
Przed jezuitą żołnierz jeden się spowiadał, Prosząc, żeby pokutę za grzechy mu zadał; Między inszymi na się powie też tę winę, Będąc jeszcze bezżennym, że miał konkubinę. Pojźrawszy w oczy z kozłem, spowiednik mu rzecze: „Wyżeń ją, bo odpustu nie otrzymasz, człecze!”. Na to ów: „Jąć uczynić rozkazanie muszę, Ale weźmijcie, ojcze, jej na swoje … Przeczytaj wiersz
Dziwujże się tu płochym politycznym frantom! Przyjechał do mnie ze wszech miar galantom (Bo ich tak zową, którzy ojczystą się miedzą Nie kontentując w Polszcze, cudze kraje zwiedzą); Prosi, żeby nim na stół przyniosą potrawy, Mógł co czytać z moich pism dla krótkiej zabawy. Więc Arfę Starego mu Testamentu z Nowym, Potem kładę Pieluszki z … Przeczytaj wiersz
Cmi się słońce na niebie i miesiąc się kazi, Gdy ten słońcu, a temu ziemia światło zrazi. A cóż o rzeczach ziemskich, jeśli światła wieczne, Rozumieć, tak są w swoim stanie niebezpieczne? O, jak pod wielką nocą, co moment kradzieży I odmianie podległy, krótki nasz wiek leży! Nie żałuje, śmieje się mądry człowiek raczej, Kiedy … Przeczytaj wiersz
Po cóż na sejmik, po co do proszowskiej swarnie? Prawa pisać? Dla Boga! Pełne ich drukarnie. Jedni o nich nie wiedzą, bo śmiele przysięgę, Że za rok nie przeczyta tak szkaradą księgę, A cóż ją ma pamiętać? Drudzy, chociaż wiedzą, Nie słuchają i wszędzie przeciw prawu bredzą. Darmo tedy kryślemy piórem po papierze, Ani księża, … Przeczytaj wiersz
Świat niesprawiedliwości nie obaczy drugiej – Jednaką w wojsku polskim za swoje zasługi Chłopi i cudzoziemcy z szlachtą biorąc płacą, Dostojeństwem się nad nich szlacheckim bogacą. Niczemeśmy nie szczodrszy nad to, co najdrożej I w cenie stara Polska najwyższej położy. Jeśliż równy żołd z nami równo służąc biorą, Czemuż to dostojeństwo nad nas mają … Przeczytaj wiersz
Książę biskup krakowski, gdzieś jadąc z Siewierza, Potkał blisko gościńca przy trzodzie pasterza. A widząc, co się śmieje, patrząc nań, do zdechu, Każe stanąć i pyta o przyczynę śmiechu. Ten się [nic] nie zmieszawszy:” Wielebny biskupie, Gdzież święty Piotr w tak wielkiej jeździł, proszę, kupie? Nie miał srebra i złota, nie mógł wspomóc w groszu … Przeczytaj wiersz
Wyganiając od jabłek Adama na zioła, Z raju na świat, rzekł mu Bóg: „W pocie twego czoła Będziesz pożywał chleba”. Ach, biednież go pocą, Którzy o nich własny snop ludzie po wsiach kłocą. Cóż, wyjąwszy ubogich plebanów niewiele, Żaden czoła dla chleba nie poci w kościele. „Od wieku – rzeczesz – księża dziesięciny bierą, Starego … Przeczytaj wiersz
Sprośna swawola, nikczemna pieszczota, Do tegoż przyszło sarmackiemu rodu? Choć już poganin opanował wrota, Śród podolskiego stoi meczet grodu, Już i haraczu zapisana kwota, Jeden król męstwa swojego dowodu Odstąpić nie chce i cnotliwych kilku; Wszytkim jak bajał o żelaznym wilku. Nie pisać, ale każdemu plwać w oczy Z takich wyrodków nieszczęśliwych trzeba, Kto tak … Przeczytaj wiersz
Niepotrzebnie sylaba pierwsza straszy ludzi; Nie kradnie Kraków – tylko, że pieniądze łudzi. Bez wielu się obejdzie rzeczy człowiek w domu, Wiele ujźry potrzebnych, przyszedszy do kromu. Idąc po lewej stronie Kamienice Szarej, Między inszym towarem widząc okulary, Chcę je sobie do oczu przybierać i z sporem Pieniędzy do onego kramu idę worem. Kupiłem okulary … Przeczytaj wiersz
Powiedałem ci nieraz, miły bracie, że to Po polsku: nie pozwalam, po łacinie: veto. Wiem. Niechże wedle sensu swego kto przekłada, To będzie z łacińskiego: vae, po polsku: biada. Jakobyś rzekł: biada to, gdy zły nie pozwala Na dobre i tym słówkiem ojczyznę rozwala. Źle zażywasz, bękarcie, wolności sekretu, Powetujeć pokusa kiedyś tego wetu.
„Temu nieborakowi wsi wzięły kaduki”. „Czemuż to?” – „Bo źle wierzył”. – „Takowej nauki W żadnym piśmiem nie czytał: on by, sam dla siebie, Co najlepiej chciał wierzyć, żeby mógł być w niebie”. „Z Kościołem trzeba wierzyć bez wszelkiego swaru”. „Wżdyć wiara jest dar Boży – a nuż tego daru Temu nieborakowi nie chciał Bóg … Przeczytaj wiersz
Każdy się z nas uskarża, każdy się z nas dziwi, Że tak bardzo łakomi księża i tak chciwi. Póki klerykiem, to nic; jak wnidzie do cechu, I z żywych, i z umarłych drze pleban do zdechu. Aż ja widzę, w Krakowie, przy tej ceremonii, Gdy biskup, święcąc księdza smaruje mu dłoni, Czemuż nie głowę? Więcej … Przeczytaj wiersz
Dowiedziawszy się moi przyjaciele starzy, Że mię król podczaszego urzędem obdarzy, Zbiegną do mnie z braterskim łaski pańskiej winszem. Dziękuję. Zjadszy, potem nie mając czym inszem Bawić ich: „Podaj księgi, będę czytał fraszki”. A ci: „Panie podczaszy, podobniej by flaszki!” „Przynieśże, chłopcze, wina, gdy nie ujdą wiersze; Pocznij beczkę, już to tu zabawy nie pierwsze”. … Przeczytaj wiersz
Z proszowskiego sejmiku w pilnej jakiejś sprawie Potrzeba było z królem znosić się w Warszawie; Dwu szlachty do poselskiej obrano usługi, Jeden lepszy po polsku, po ładnie drugi. Więc kiedy w instrukcyją mieszają łacinę, Czyta ów piśmienniejszy: „Feiici ominę…” Aż ten, co po łacinie nie rozumiał słowa: „Proszę,żeby nie mijać, mędrsza Tęczę Niż nasze to … Przeczytaj wiersz
Kilka matron uczciwych z mężami pospołu Siedziało przy obiedzie u jednego stołu; O różnych materyjach dyskurując z sobą, Prawią, jaką też która stękała chorobą: Że łożnica najgorsza, chronić się jej każą, Gdzie od wielkiego bólu i włosy obłażą. Aż Jedna, co niedawno była panią młodą: „Trudno się jej uchronić, kiedy kogo wiodą. Wiem Ja, com … Przeczytaj wiersz