Poezja modernistyczna to nurt literacki, który rozwijał się od końca XIX wieku, aż do pierwszej połowy XX wieku, stanowiąc odpowiedź na przemiany cywilizacyjne, społeczne i kulturowe mające miejsce w tamtym okresie. Modernizm (w literaturze polskiej znany także jako Młoda Polska, zob.: poezja młodopolska) był reakcją na pozytywizm i racjonalizm, oferując w zamian introspekcję, subiektywizm oraz pesymizm egzystencjalny.
Poezja modernistyczna cechuje się zerwaniem z tradycyjnymi formami wyrazu, zarówno w zakresie języka, jak i tematyki. Twórcy odchodzili od klasycznych wzorców rytmu i rymu, eksperymentując z wolnym wierszem oraz nowymi formami poetyckiego obrazowania. Istotną rolę odegrały: symbolizm, impresjonizm i ekspresjonizm – kierunki artystyczne, które wywarły silny wpływ na poezję tego okresu.
W centrum zainteresowania poetów modernistycznych znajdował się człowiek – zagubiony, samotny, często niezrozumiały dla siebie i otoczenia. Poezja stawała się narzędziem do wyrażania wewnętrznych przeżyć, stanów psychicznych, lęków i refleksji metafizycznych. Tematyka utworów często oscylowała wokół śmierci, przemijania, kryzysu wartości, alienacji oraz pragnienia duchowego odrodzenia.
W Polsce do najważniejszych poetów modernizmu należą Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Jan Kasprowicz, Leopold Staff (we wczesnym okresie), a także Bolesław Leśmian i później Tadeusz Miciński. Ich twórczość łączyła wyszukany język, bogactwo metafor i dążenie do uchwycenia tego, co nieuchwytne – emocji, nastrojów, tajemnicy istnienia.
Próżno w swej duszy przepastne otchłanie rzucasz źrenicę, jak ołów: nie spadnie głębiej, niż może, i zawsze coś na dnie nie dojrzanego dla niej pozostanie. Choćby poznała nawet rusztowanie, na którym cegła twych myśli się kładnie, by wznieść gmach czynów życia; choć odgadnie nawet fundament, na którym gmach stanie: to w tajemnicy pozostanie wiecznej szczyt … Przeczytaj wiersz
Czy blisko będziesz przy mnie, czy daleko, Nie zmieni w radość to smutku mych dni: W oczach twych, bladą przymkniętych powieką, Już położyłem umarłe swe sny. Już pożegnałem się z twoimi usty, A z rąk twych powiał już rozłączeń znak: Cóż stąd, że serce, czując wszechświat pusty, Drgnęło kurczowo jak zraniony ptak? Ty wiesz, kto … Przeczytaj wiersz
Napchało się w wagonach. A jazda długa będzie — »Aj, panie konduktorze, Po sześciu w jednym rzędzie!« Naprzeciw ksiądz-bernardyn Swą tuszą Boga chwali, Tuż przy mnie piąta kurya Smrodliwy tytoń pali. Jest i rodzinny obóz, Pieluszki, dziecko, pypka; Bąk starszy z palcem w buzi Wytrzeszcza ku mnie ślipka. Ale pomimo ścisku, Wsiąść jeszcze dwoje może … Przeczytaj wiersz
Odjechał, a po sobie zostawił wspomnienie Przykre — gadów ohydnych pełzające ślady. Bliscy powiedzą o nim trwożnie: «Był on blady, A w jego głowie drzewo zła miało korzenie». Nikt go nie mógł ukochać: mętne tajemnice Szumiały w jego serca purpurowej jamie… Na swym czole miał głuche, kainowe znamię, A jego oczy smętne były, jak księżyce… … Przeczytaj wiersz
O, korowody umarłych Cieni Wśród wirowań eterów przestrzeni, O, płynące kaskady Pod zamyślonych iw czarne arkady! O, bez skrzypcowych łkań Tańce gwiazd pod oponą niebiosów, O, pląsy, pełne migotań i drgań Świetlaków wśród kwiecia zapomnień i wrzosów! * Lubisz Kamelie, — Ofelio? Akacjowe puchy, Czekające na wiatrów podmuchy, — Lenoro? Na szkarłatach królewskich Lilie, — … Przeczytaj wiersz
Nie jestem kobietą. Jestem rodzaj nijaki. Jestem dzieckiem, paziem i śmiałą decyzją, jestem śmiejącym się pasmem szkarłatnego słońca… Jestem siecią na wszystkie ryby żarłoczne, jestem czarą na chwałę wszystkich kobiet, jestem do kaprysu i upadku bramą, jestem skokiem w swobodę i w siebie samą… Jestem szeptem krwi w uchu mężczyzny, jestem deszczem duszy, tęsknotą ciała … Przeczytaj wiersz
Na co wysiłki górnolotnych dążeń, Na co przykłady oszalałych natur! Czyliś podleciał chociażby na sążeń? Świat chce być w błędzie, ergo decipiatur! Bez tego prawa byłby świat chaosem, A człowiek żyłby i głodny, i nagi, Ono jest barwą kwiatów, ptaków głosem, Ono sprężyną wielkiej równowagi. A niewdzięcznikiem ten, co przeciwdziała I życiem kręci, jak autor … Przeczytaj wiersz
Tak! — ja się modlę, chociaż się nie ścielę Twarzą do zimnych marmurów w kościele I krzyżem piersi mej nie znaczę ręką. Lecz ja się żegnam serca mego męką, Modlę się myśli obłąkanych drżeniem, I tym wewnętrznym mej istoty bojem, I całym moim ogromnym zwątpieniem, I całej duszy mojej niepokojem… I tę modlitwę sprawiam bez … Przeczytaj wiersz
Raz, gdym śpiewał piosenki płomienne, Kiedym śpiewał młodzieńcom swe pieśni, I myślałem, że dusze ich senne Rozbudziłem, odarłem je z pleśni, Serce w piersiach zadrgało mi żywo… Wtem rzekł jeden: No, chodźmy na piwo! Zaśpiewałem dziewczynie, o zmroku, Wyszeptałem jej swoje marzenie, A gdym blaski zobaczył w jej oku, Fale w piersiach i w twarzy … Przeczytaj wiersz
Kochany Jerzy mój! Pisę tu ztela Ten list do ciebie, a pisęcy, płacę. Świat mię caluśki nic nie uwesela, Kie w lesie pasę, wnet krowy potracę, Bo syćko myślę, kielo nas ozdziela Kraju i cy się tyz jesce zobacę? Kiebyś ty wiedział, jakoś mię zasmucił, Mój złociusieńki, tobyś się haw wrócił. Głowa mię boli, serdecka … Przeczytaj wiersz
Kiedy łzami krwawemi po stołu marmurze Rysowałem bezmyślnie przeklęte jej imię, Zobaczyłem w zaduchu szynkowni i dymie Oczy w sobie utkwione, waryackie i duże… Niechno tylko powieki z ołowiu przymrużę I na falach melodyi łagodnej zadrzymię, Zaraz budzi mnie szorstko spojrzenie kaimie, Które warzy swym szronem widziadeł mych róże… I patrzyliśmy strasznie na siebie bezmowni. … Przeczytaj wiersz
I. Rozmiłowana, roztęskniona, Hen! od wieczornej idzie zorzy Zamykać Tatry w swe ramiona. Przed nią zawiewa oddech boży: Wonie jedliczne i świerkowe Ze swych lesistych wstają łoży. A ona tuli jasną głowę Do Osobitej, by wraz potem Kłaść ją na piersi Giewontowe. Po reglach muśnie li przelotem, Czoło Świnniczne w żar rozpali I Hawrań zleje … Przeczytaj wiersz
Tutaj mi spocząć po walkach i burzy — Zbywszy udręki mąk wszystkich tu zgoła, Spać będę cicho, aż Sąd mię powoła. Jutra tu nigdy mi lęk nie wywróży. Oto się kończy wędrówki manowiec! Cicho mię złóżcie w ziemicy mej łono, Wieczne snu szczęście tu znaleźć sądzono; W matki objęciach je znajdzie wędrowiec. Raz jeszcze stąpię … Przeczytaj wiersz
Na szyi drobnych sznur korali, W szerokiej mufce chowam ręce, Wzrok z roztargnieniem błądzi w dali, A oczy nie zapłaczą więcej. I bledsza jest niż jedwab lila Twarz moja od przeczucia losu, I brwi dosięga mi co chwila Nie zakręcony pukiel włosów. I niepodobny jest do lotu Mój chód powolny, jak u chorej, Jak gdybym … Przeczytaj wiersz
Rzadko na moich wargach – Niech dziś to warga ma wyzna – Jawi się krwią przepojony, Najdroższy wyraz: Ojczyzna. Widziałem, jak się na rynkach Gromadzą kupczykowie, Licytujący się wzajem, Kto Ją najgłośniej wypowie. Widziałem, jak między ludźmi Ten się urządza najtaniej, Jak poklask zdobywa i rentę, Kto krzyczy, iż żyje dla Niej. Widziałem, jak do … Przeczytaj wiersz