Poezja oświeceniowa to nurt literacki rozwijający się w Europie w XVIII wieku, zgodny z duchem epoki rozumu, postępu i edukacji. Oświecenie było okresem fascynacji nauką, filozofią, porządkiem społecznym i rolą jednostki w państwie. Poezja pełniła głównie funkcję dydaktyczną i moralizatorską – miała kształtować światopogląd obywateli, wychowywać i przekazywać idee racjonalizmu. Poezja w okresie Oświecenia była zatem nie tylko formą wyrazu artystycznego, ale i narzędziem reform moralnych i społecznych – zgodnie z przekonaniem, że przez oświecenie umysłów można zmienić świat.
Racjonalizm i dydaktyzm – poeci skupiali się na przekazie moralnym i intelektualnym, często wyjaśniali świat w sposób naukowy posługując się rozumem i racjonalnością.
Użyteczność sztuki – literatura miała służyć społeczeństwu, być źródłem wiedzy i narzędziem kształtowania obywatela.
Tematyka społeczna i polityczna – podejmowano zagadnienia związane z reformami, edukacją, sprawiedliwością, wolnością i odpowiedzialnością jednostki.
Satyr i ironia – chętnie posługiwano się nimi, by piętnować głupotę, przesądy, fanatyzm religijny i zepsucie obyczajów.
Klasycyzm formy – choć pojawiały się nowe idee, forma często nawiązywała do klasycznych wzorców (regularna budowa, rymy, wersy).
Optymizm antropologiczny – przekonanie o możliwości doskonalenia człowieka i społeczeństwa przez edukację i rozwój intelektualny.
Sztuka rymotwórcza. Poema we czterech pieśniach PIEŚŃ DRUGA Jako młoda pasterka w piękny dzień wiosnowy Wykwintnymi strojami nie obciąża głowy Ani pereł na śnieżnych piersiach rozpościera, Lecz na kwiecistym polu ozdoby swe zbiera, W których, choć nie bogato, przystojnie wygląda, Każdy jej chętny, każdy ją chętną mieć żąda – Tak się piękna w swym toku, … Przeczytaj wiersz
Nie bardzo dawno przypadek się zdarzył, Ksiądz Rafał kwestarz o nim dziś gwarzył. Czy to jest prawda, czyli rzecz zmyślona, Ja powiem, jak mi była doniesiona. Na Rusi, niedaleko miasteczka Głogówka, Żyje majętna i nieszpetna wdówka, A że ludzka w swoim domu, Więc nie wzbroniony wjazd nikomu. Senatory, dygnitarze, I sąsiedzi i kwestarze, Starzy, młodzi … Przeczytaj wiersz
Pewien zakonnik w świętej spowiednicy, Aż nadto chciwy tajemnic mężatek, Pytał grzesznicy, jak często w łożnicy Mąż jej wypłaca małżeński podatek? „Dwa razy przez noc – odpowie mu żonka”. Ksiądz na to: partacz z twego małżonka, Na dziesięć razy ważyłbym się śmiele, Ni na to czasu trzeba nie tak wiele”. Jejmość wróciwszy z kościoła Męża … Przeczytaj wiersz
O tempora! o mores! Śmiéj się zewnątrz, a nie czuj i kropli wesela. Bój się od żony własnéj i od przyjaciela. Czyń dobrze, a wdzięczności nie odbieraj za to. Służ długo, a żegnaj się na wieki z zapłatą. Nikomu, co masz w sercu, nie otwieraj cale. Pożyczaj, a potym się prawuj w trybunale. Kochaj bez … Przeczytaj wiersz
Powiedział mi pan Miłosz, tydzień temu trzeci, Że téż nakoniec przyszło zamyśléć waszeci Po długim kawalerstwie o małżeńskim stanie, Mości wielce w mym sercu ryty Kilianie! Chwałaż Bogu! będziemy, wierni przyjaciele, Miéć, nim się zacznie adwent, solenne wesele. Obaczym żonkę grzeczną, hożą i bogatą I ręką powinszujem waszmości kosmatą. Lepiéj-ci to (wybacz, że mówię poufale), … Przeczytaj wiersz
Dzień dobry jeszcze ci zasyłam, pani! Miej ten ostatni już ode mnie bilet. Ach, co ja słyszę? serce tkliwe rani Okropny sztylet. Słyszę, iż moja (już nie moja, widzę) Korynna czyni zdradę mej czułości. Innemu sprzyja! Już po naszej lidze, Już po miłości! Któżby się tego spodziewał nareście, Aby umiała twarz zdradzać niewinna? By mogła … Przeczytaj wiersz
Miłości, sroga miłości! Kielich podałaś gorzkości: Piję go, trując dni moje. Te nudów i tęsknot roje Wszystko w umyśle zaćmiły: Świat moim oczom niemiły. Takież to twoje słodycze, Okrutne bóstwo zwodnicze? Ach! kogóż ja zwę okrutnym? Klimeno! w zapale smutnym Złorzeczę temu i łaję, Co twoją lubość czuć daje, Co serce i myśli razem … Przeczytaj wiersz
Przyjemne czucia, niewinne zapały, Uprzejmej zapęd skłonności, Serce i umysł mój cały Poświęcam twojej, Kloryndo, piękności. Miło dla ciebie znosić te pociski, Te blizny i te kajdany, Te żądze i te utyski, Którym podlega jeniec rozkochany. Miło dla ciebie znosić tę niewolę, Ciche wzdychania i jęki, Skryte zmartwienia i bolę, Które mi sprawić … Przeczytaj wiersz
Kiedy wszystko źle się dzieje, Kiedy nieufność, niezgody, Zniszczywszy wszystkich nadzieje, Zostawią rzeczy jak wprzódy W smutnym losów naszych względzie, Niech przynajmniej wolno będzie, Kiedy już prawda niemiła nikomu, Siedzącemu cicho w domu, Przed kochanymi współbracią Powiedzieć prawdę pod bajki postacią. Ogrodnik jeden rozsądny, Pracowity i porządny, Dostał po ojcu niedbałym Sad drzewy zawsząd okryty. … Przeczytaj wiersz
Było to rankiem pogodnego lata, Gdy się kwiaty i serca otwierają tłumem, Gdy niespodzianie ze dwóch końców świata, Miłość się zeszła z Rozumem. Kupidyn gadał o śnie, co miał wczora, Rozum rozmawiał o pięknej pogodzie, Czas był tak słodki, tak piękna dnia pora, Że poszli razem chodzić po ogrodzie. Chłopczyna biegał, latał z … Przeczytaj wiersz
Krzyż w jednej ręce, żelazo ma w drugiej, Zasłonił oczy, pozatykał uszy! Tak świat obiega, jak jest w sobie długi, Wszystkiego dotknie i z gruntu poruszy. Gdzie tylko przeszedł, krwią ludzką spluskany. Dojdziesz go czarnym zostawionym śladem. Lubi kaleki, śmierć, nędzę i rany, Pije łzy cudze, tuczy się swym jadem. Gdy złych od dobrych świat … Przeczytaj wiersz
Słodka myśli, kiedy wolna, W tobie korzyść i pociecha. Jesteś czuła i powolna, Mile się cnota uśmiecha. Czego żądze nie doznały, Jej uśmiech jest uśmiech trwały. Bogacz każe przyjść igraszkom, Bogacz, co niecnotą wygra, Trudno dawać prawa fraszkom. Ma czym igrać, a nie igra. Nie uczynią żądzom zadość, Darmo złotem kupić radość. Dworak szczęsny, co … Przeczytaj wiersz
Onego czasu, gdy Sędzioły zmiatał i odmładzał trawy, Gdy poczynało karmy brakować w stodole, Poszły bydlęta żywić się na pole. Pewny wilk także wtedy spacyjerem chodził, Który się całą zimę rozmyślaniem bawił, Wielki post wiernie odprawił, Przez co się wielce wygłodził. Po zejściu więc skorupy bieżąc koło błonia, Ujrzał na czarny korzeń puszczonego konia. Co … Przeczytaj wiersz
Sól attycką poważam, kopalnej nie ganię, Można, owszem, pochwały szczerze pisać na nie. Jaką ta w skarbcach ziemi rozmnaża się mocą, Natura nam to grubą przesłoniła nocą. Ci twierdzą, że się skała z wiecznych ogniów poci I kamień słony tworzy z takowych wilgoci; Inni, że po jaskiniach swoje gąszcze składał, Gdy możniejszy Ocean cały krąg … Przeczytaj wiersz
Co za poczet, przepadszy grób Ereba ciemny, Wije w twej duszy gniazdo, człowiecze nikczemny? Pod jak srogiemi, przebóg! spętane tyrany, Brząka niewolniczemi serce twe kajdany! Już okrutnego jarzma znieść nie mogąc dalej, Płacze rzewnie i na swą niedolę się żali; Jęczy, tęskni, ostatnich sił prawie dobywa, Aza gwałtem okrutne potarga ogniwa? Już w swych pętach … Przeczytaj wiersz
Szacowny starcze, iskierko ostatnia Dawnej Polaków ochoty! Płaczesz, ojczyzna, niegdyś zbyt dostatnia W skarby, oręże i cnoty, Dziś zubożała: podłych duchów matnia, Upłynął ojców wiek złoty. W odrodnym płodzie pełzną i nadzieje, Gwałt, co ją zniszczył, jeszcze się z niej śmieje. Nietrwałość ludzkiej roboty znamieniem, Moment ją stawia i psuje, Idą w łup czasu za … Przeczytaj wiersz
Uskarżasz się waszmość pan na niesforność rymotwórską albo raczej mniemanych rymotwórców. Wolno się każdemu bawić, a ułożenie rzeczy uczyniło, iż nie wolno każdemu mieć talent, jakiego by chciał. Sporządziła to jednak natura, iż ci, którzy talentu nie mają, słodycz podobania się sobie kryślą, więc gryzmolą i cieszą się; a że o głupich nietrudno na świecie, … Przeczytaj wiersz