Ignacy Krasicki był jednym z najwybitniejszych literatów polskiego oświecenia. Urodził się 3 lutego 1735 roku w Dubiecku nad Sanem w zubożałej rodzinie szlacheckiej. Po ukończeniu nauki w kolegium jezuickim w Lwowie studiował w seminarium duchownym w Warszawie, a następnie w latach 1759 – 1761 kontynuował edukację w Rzymie.
Duchowna kariera Krasickiego rozpoczęła się od panowania Stanisława Augusta. W 1766 roku został mianowany biskupem warmińskim, co uczyniło go nie tylko zwierzchnikiem diecezji, ale także członkiem Senatu Rzeczypospolitej. Krasicki aktywnie uczestniczył w obiadach czwartkowych i wspierał reformy polityczne i kulturalne.
W 1795 roku, po trzecim rozbiorze Polski, Krasicki przeszedł pod zwierzchnictwo Prus i został mianowany arcybiskupem gnieźnieńskim. Zmarł 14 marca 1801 roku w Berlinie.
Krasicki był wszechstronnym twórcą – poetą, prozaikiem, publicystą i satyrykiem. Jego twórczość miała charakter dydaktyczny, często krytykował wady społeczne, jednocześnie promując idee oświecenia, racjonalizmu i reformy państwa.
Bajki i satyry
Jego „Bajki i przypowieści” (1779) to zbiór krótkich utworów o alegorycznym charakterze, które piętnowały ludzkie przywary i nierozsądne postawy. Bajki Krasickiego takie jak „Dewotka”, „Kruk i lis”, czy „Malarze” wyróżniają się zwięzłością i ironią.
Powieści
Krasicki był także pionierem polskiej powieści. Jego „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki” (1776) to pierwsza polska powieść nowożytna. Utwór ten łączy wątki satyryczne i dydaktyczne, przedstawiając losy młodego szlachcica, który przechodzi moralną przemianę.
Poematy heroikomiczne
Szczególne miejsce w jego twórczości zajmują poematy heroikomiczne, np. „Monachomachia” (1778) i „Antymonachomachia” (1780), w których Krasicki parodiuje życie zakonników, ukazując ich lenistwo i obłudę.
Pisma historyczne i encyklopedyczne
Krasicki był również autorem „Historii Polski” (1795), w której przedstawił dzieje państwa w sposób zwięzły i przystępny. Jego dorobek obejmuje także prace encyklopedyczne, takie jak „Zbiór potrzebniejszych wiadomości” (1781), będące pierwszą polską encyklopedią.
A czy godzi się spytać, najjaśniejszy panie? powiadają, a bardzo wielu takie zdanie, Iż królowie przyjaciół nigdy nie miewali. Więc czego owd dawni smutnie doznawali, Teraźniejsi doznają. Wstręt mam temu wierzyć. Choćby bowiem stąd tylko los monarchów mierzyć, Godni by użalenia bardziej niż zazdrości. Tron, prawda, miejsce zacne, pełne wspaniałości, Ale cóż i po tronie, … Przeczytaj wiersz
Szedł podróżny w wilczurze, zaszedł mu wilk drogę. „Znaj z odzieży – rzekł człowiek – co jestem, co mogę”. Wprzód się rozśmiał, rzekł potem człeku wilk ponury; „Znam, żeś słaby, gdy cudzej potrzebujesz skóry”.
Dzieje ludzkie złe, dobre, mądre albo głupie, A dziejopis jak echo, uczony biskupie! Kronika jest zwierciadłem, kto w nie wejrzeć raczy, Tak każdego, jak godzien być znanym, obaczy; A co za życia tai przywary i zbrodnie I pozwala niekiedy wykraczać swobodnie: Bojaźń, wzgląd, zysk, nadzieja — ustawają z laty; Choć zacny, znamienity, mocny i bogaty, … Przeczytaj wiersz
W jedną drogę szli razem i człowiek, i zdrowie. Na początku biegł człowiek; towarzysz mu powie: „Nie spiesz się, bo ustaniesz”. Biegł jeszcze tym bardziej. Widząc zdrowie, że jego towarzystwem gardzi, Szło za nim, ale z wolna. Przyszli na pół drogi: Aż człowiek, że z początku nadwerężył nogi, Zelżył kroku na środku. Za jego rozkazem … Przeczytaj wiersz
Dzikość, zacny Krzysztofie, kto dobrze tłumaczy, Nie samo okrucieństwo lub niezgrabność znaczy. Jest jej wiele rodzajów. Odmienna i zdradna, Najgorsza, gdy umysłów pani wielowładna. W narodach nieraz władzę swoją rozpostarła, Nie masz twierdzy takowej, gdzie by się nie wdarła. Odpór jej niebezpieczny, bo ma wojska liczne: Osiada wstępnym bojem miejsca okoliczne, A jak pożar, gdziekolwiek … Przeczytaj wiersz
Im wyżej, tym widoczniej, chwale lub naganie Podpadają królowie, najjaśniejszy panie. Satyra prawdę mówi, względów się wyrzeka; Wielbi urząd, czci króla, lecz sądzi człowieka. Gdy więc ganię zdrożności i zdania mniej baczne, Pozwolisz, mości królu! że od ciebie zacznę. Jesteś królem, a czemu nie królewskim synem? To nie dobrze: krew pańska jest zaszczyt przed gminem. Kto … Przeczytaj wiersz
Chińczyki mają rozum, choć daleko siedzą, I bajki wiedzą. Jeden z nich, a co większa, cesarz tegu ludu, Nie szczędził trudu, Aby pan syn, następca jego, nie był osłem. Raz płynął z nim po wodzie, a gdy robił wiosłem I płynąc nucił, W brzeg uderzył i łódki ledwo nie wywrócił: Obadwa się przestraszyli. Korzystając ojciec … Przeczytaj wiersz
Być księdzem praca, kłopot, i biskup, i sądy, Być młodzianem czcza pora, złe chwile, złe rządy, Być żonatym, staranie o dzieciach i żonie, Być wdowcem, żal lat przeszłych, tęskność w każdej stronie. Być dworakiem, niewola w powabnej postaci, Być żołnierzem, zysk trudny i życie się traci, Być w domu gospodarzem, i tam złe znajdziemy. Czymże … Przeczytaj wiersz
Chart widząc kotkę, że mysz jadła na śniadanie, Wymawiał jej tak podły gust i polowanie. Rzekła kotka, wymówką wcale nie zmieszana: „Wolę ja mysz dla siebie niż sarnę dla pana”.
Bryła lodu spłodzona z kałuży bagnistej Gniewała się na kryształ, że był przeźroczysty. Modli się więc do słońca. Słońce zajaśniało, Szklni się bryła, ale jej coraz ubywało; I tak, chcąc los polepszyć niewczesnym kłopotem, Stajała, wsiąkła w bagno i stała się błotem.
Chleb przy szabli gdy leżał, oręż mu powiedział: „Szanowałbyś mnie bardziej, gdybyś o tym wiedział, Jak ja na to pracuję i w wieczór, i rano, Żeby twoich bezpiecznie darów używano.” „Wiem ja — chleb odpowiedział — jakim służysz kształtem. Jeśli mnie często bronisz, częściej bierzesz gwałtem.”
Bogdaj to panegiryk nadęty w arkuszach, Co o wiecznopamiętnych pisząc animuszach, Brzmiący w ogromnym dźwięku i dzikim terminie, Wierszem, prozą, po polsku łże i po łacinie. Zbija Krym i Zaporoż, Multany, Wołochy, Pędzi poza Budziaki pierzchliwe motłochy, Krwią rumieni ocean, w carogrodzkie bramy Tłoczy Asyryjczyki i Mezopotamy. A mecenas, co czyta wspaniale przykłady, Za zwycięzce … Przeczytaj wiersz
Nie sztuka zabić, dobrze zabić sztuka – Z bajki nauka. Szedł chłop na jarmark, ciągnąc cielę na powrozie. W lesie, w wąwozie, W nocy burza napadła, a gdy wiatry świszczą, Wśród ciemności postrzegł wilka po oczach, co błyszczą. Więc do pałki; jak jął machać nie myślawszy wiele, Zamiast wilka, który uciekł, zabił swoje cielę. Trafia … Przeczytaj wiersz
Bogdaj przebywać w osiemnastym wieku! Może, iż w przyszłym jeszcze lepiej będzie; Cieszyć się z tego, co dzierżysz, człowieku, To jest najlepiej w przyrodzonym rzędzie; Achilles, Cezar — wielcy ludzie byli, Jednakże kawy z śmietanką nie pili. Wielcy! cóż z tego? ja im nie zazdroszczę — Byli, ja jestem. Śpię, piję i jadam; Przebiorę miarę, … Przeczytaj wiersz
Chłop stojący zazdrościł siedzącemu panu Lepszego stanu: I lżył niebiosy Za takie losy Myślą zuchwałą, Iż jednym nadto dają, drugim nadto mało. Rzekł w tym Jowisz: „On chory, a ty jesteś zdrowy, Lecz masz wybór gotowy. Chcesz bogactw? Będziesz je miał, lecz pedogrę razem.” Uszczęśliwion wyrazem Przyjął chłop złoto, ale legł kulawy. Wesół był zrazu, … Przeczytaj wiersz
Bocian, miasta mieszkaniec, mówił jeleniowi: „Ty kunsztu lekarstw nie znasz”. Jeleń mu odpowié: „Prawdę mówisz, bocianie, lekarstw nie rozumiem, Ale ty leczysz, a ja chorować nie umiem”. Umarł mędrzec w lat dziesięć na dachu przy mieście: Umarł prostak na puszczy, żył tylko lat dwieście.
Chmiel chciał się ziemią sunąć, bo mu to niemiło Było, Iż musiał szukać wsparcia i pomocy. Szedł więc o swojej mocy I rozciągnął się dosyć … Ale cóż się stało? Liście żółkniało, Kwiat był wąski, Schły gałązki; Już i drzeń od wilgoci zaczynał się psować. Trzeba się było ratować: Gdzież się piąć? Były żerdzie, ale … Przeczytaj wiersz
Widząc, że wieńce kładą, że mu rogi złocą, Pysznił się tłusty baran, sam nie wiedział o co. Aż gdy postrzegł oprawcę, a ten powróz bierze, Aby go poniewolnie ciągnął ku ofierze. Poznał swój błąd; rad nierad wypełnił los srogi. Nie pomogły mu wieńce i złocone rogi.
Z pośrodka ziemi niegdyś wydobyty, Różne na siebie bierałem postaci, Teraz pod stemplem menniczym ukryty, Włóczęga na wzór moich innych braci, Niech też przemówię, a w przykładzie rzadki, Opowiem moje rozliczne przypadki. Murzyn mnie zdobył, gdym był jeszcze proszkiem, Na lemiesz prostak do pługa ukował. Byłem naczyniem, zrobili mnie bożkiem, Ten, co mną orał, czcił … Przeczytaj wiersz
Atłas w sklepie z kitaju żartował do woli; Kupił atłas pan sędzic, kitaj pan podstoli. A że trzeba pieniędzy dać było kupcowi, Kłaniał się bardzo nisko atłas kitajowi. Gdy przyszło dług zapłacić, a dłużnik się wzbraniał, Co rok się potem kitaj atłasowi kłaniał.
W gołębniku chowane na wyniosłym dębie Skarżyły się na ludzi niewinne gołębie; Skarżyły się, i słusznie, strapione, zwierzęta, Iż szły dla nich na jadło młode gołębięta. Wtem szła matka na strawę; postrzegł jastrząb chciwy, Więc w biegu wybujałym kiedy zapalczywy Już ją tylko miał ująć, w czasie, co ugnębia, Postrzegł strzelec gonitwę i zabił jastrzębia. … Przeczytaj wiersz