Rainer Maria Rilke był jednym z najwybitniejszych poetów niemieckojęzycznych i pisarzem o międzynarodowej renomie. Jego twórczość cechuje głęboka wrażliwość artystyczna i egzystencjalna, podejmująca takie tematy, jak miłość, śmierć, samotność, duchowość oraz relacja człowieka z otaczającym światem.
René Karl Wilhelm Johann Josef Maria Rilke znany jako Rainer Maria Rilke przyszedł na świat 4 grudnia 1875 roku w Pradze, która wówczas należała do Austro-Węgier. Był synem Josefa Rilkego, urzędnika kolejowego, oraz Sophie Entz. Jego dzieciństwo było naznaczone napięciami rodzinnymi. Matka, która nie mogła pogodzić się ze śmiercią swojej starszej córki, traktowała Rainera jak jej „zastępcę”, co wywarło negatywny wpływ na jego psychikę. W wieku 10 lat został wysłany do szkoły wojskowej, gdzie czuł się osamotniony i wyalienowany. Doświadczenia te stały się później podstawą refleksji nad samotnością i cierpieniem w jego poezji. Dzięki wsparciu wujka w 1891 roku opuścił akademię, by kontynuować naukę prywatnie. W 1895 roku rozpoczął studia na Uniwersytecie Karola w Pradze, a później przeniósł się do Monachium. Doświadczenia z dzieciństwa i młodości znalazły odzwierciedlenie w jego późniejszej twórczości poetyckiej.
Po opuszczeniu akademii wojskowej Rilke studiował literaturę, historię sztuki i filozofię w Pradze, Monachium oraz Berlinie, jednocześnie rozpoczynając karierę literacką. W latach 90. XIX wieku wydał pierwsze zbiory poezji, takie jak „Życie i pieśni” oraz „Ofiara lirze”, które odzwierciedlały wpływy romantyzmu. Z czasem jego styl ewoluował, stając się bardziej introspektywnym i nowatorskim. W 1901 roku poślubił rzeźbiarkę Klarę Westhoff, z którą miał córkę. W tym okresie intensywnie podróżował, szczególnie do Paryża, gdzie tworzył m.in. „Księgę obrazów” i „Księgę godzin”. Kontakt z francuskimi modernistami miał kluczowy wpływ na rozwój jego twórczości, przynosząc mu uznanie jako jednemu z najwybitniejszych poetów swoich czasów.
Rainer Maria Rilke prowadził życie pełne podróży, które miały istotny wpływ na jego twórczość. W latach 1902–1903 przebywał w Paryżu, gdzie współpraca z rzeźbiarzem Augustem Rodinem zainspirowała go do rozwinięcia koncepcji „rzeczowości” w poezji, polegającej na precyzyjnym opisie i koncentracji na szczegółach. Okres ten zaowocował takimi dziełami jak „Księga godzin” (1905) i „Nowe wiersze” (1907–1908).
Do jego najwybitniejszych utworów należą „Elegie duinejskie” i „Sonety do Orfeusza”, oba z 1923 roku – pierwsze to metafizyczne refleksje nad losem człowieka, drugie zaś hołd dla zmarłej przyjaciółki, Pauli Becker.
Przed i w trakcie I wojny światowej Rilke przeżywał twórczy kryzys. Po wojnie osiedlił się w Szwajcarii, gdzie kontynuował pracę nad „Elegiami”. W ostatnich latach życia podróżował po Europie, tworząc poezję o symboliczno-egzystencjalnym charakterze.
Rilke spędził ostatnie lata życia w Szwajcarii, cierpiąc na białaczkę. Mimo choroby do końca tworzył poezję, pisząc również w języku francuskim. Rilke zmarł 29 grudnia 1926 roku w sanatorium Val-Mont w Montreux w wieku 51 lat. Przyczyną śmierci było prawdopodobnie zakażenie, które rozwinęło się po skaleczeniu kolcem róży. Jego ciało zostało pochowane 2 stycznia 1927 roku w Raron.
Rilke zadebiutował w 1894 roku zbiorem „Życie i pieśni”, którego liryka cechuje się melodyjnością, bogatym słownictwem i wysublimowaną formą językową. Jego poezja, filozoficzna w swej istocie, często podejmuje tematy egzystencjalne, takie jak relacja między miłością a śmiercią. „Księga godzin” to nowatorski zbiór liryki religijnej, inspirowanej mistycyzmem renesansowym i barokowym, w którym Rilke przedstawia Boga jako „głęboką ciemność” i ukazuje nierozerwalny związek między człowiekiem a Bogiem.
Nastrojowe liryki z „Księgi obrazów” stanowią szczytowe osiągnięcie symbolizmu europejskiego. W późniejszych „Nowych poezjach” poeta rozwija współczesną wrażliwość artystyczną, a religijne wiersze przybierają formę apokryfów, takich jak „Abisag” czy „Ogród oliwny”. Liryka staje się bardziej hermetyczna, uczucia i namiętności są wyciszone, a dominującym tematem staje się śmierć.
Tylko poeta w sobie w całość zdźwięczył świat, co się w nas rozpada bez wytchnienia. Na piękno rzucił blask nieznanej tęczy, lecz, że sam jeszcze sławi co go dręczy, gruzy oczyścił, ruinę uwieńczył: I nawet moc niszcząca w świat się zmienia.
Wymykała się często służącym, dzieckiem będąc, by noc i wiatr (że tak inny jest wewnątrz ich świat) ujrzeć z zewnątrz w ich w ich źródle szumiącym. Ale żadna noc nie rozszarpała na takie cienie olbrzymiego parku jak sumienie jej dzisiaj w tę noc, gdy z drabiny jedwabnej w głąb alej zniósł ją i dalej niósł, … Przeczytaj wiersz
Tak ją znużyły mijające pręty, że jej spojrzenie całkiem się zamąca. Jakby miał tysiąc prętów świat zaklęty i nie ma świata prócz prętów tysiąca. Jej miękki chód na opór nie napotka, wędrując wewnątrz najmniejszego pola – to jakby taniec siły wokół środka, w którym zdrętwiała trwa ogromna wola. Niekiedy źrenic unosi zasłonę cicho. – I … Przeczytaj wiersz
Często wpatrzony stałem przy wczoraj zaczętym oknie, stałem i podziwiałem cię. Jeszcze mi nowe miasto jak zabronione było i nie nakłonione krajobraz mroczniał – beze mnie. Nie trudziły się jeszcze bliskie przedmioty, by dać się im poznać. Obok latarni szła w górę ulica: widziałem, że była obca. Naprzeciw pokój, gotowy współczuć, stał w świetle lampy, … Przeczytaj wiersz
Zaprawdę, nie widziałem ciebie nigdyż? Serce tak mam ciężarne tobą, jak przez nadto ciężki początek, który się odracza. Niechbym rozpoczął ciebie, umarły, wymawiać, ty, coś umarły jest; ty chętnie, ty namiętnie umarły. Byłoż to ci taką ulgą, jakeś osądził, albo zali jednak to już-nie-życie wciąż dalekie jeszcze od umarłości było? Tyś przypuszczał, że tam prawdziwiej … Przeczytaj wiersz
O, mam umarłych moich, i zwracałem im własną wolność, i zdumiony byłem, jak utuleni są, jak w tem umarciu zadomowieni szybko, sprawiedliwi, jak od opinji swej różni. Ty jeno, ty wracasz; muskasz mnie, okrążasz, pragniesz potrącić o coś, by zabrzmiało tobą, by cię zdradziło. Och, ty nie wydzieraj, czego się uczę zwolna. Ja mam słuszność; … Przeczytaj wiersz
Jestem jak ta flaga w przestworzach wetknięta. Wyczuwam wiatry, co idą, i muszę je przetrwać – chociaż ruch w dole jeszcze się nie zaczyna: futryna drzwi chwyta lekko, a w kominach – cisza; nie drżą szyby jeszcze i ciężki jest nadal kurz. Wtedy wskazuję burzę, spięty jak fale mórz. I rozprzestrzeniam się i w sobie … Przeczytaj wiersz
Daj uściśnienie mym dłoniom serdeczne, W uścisku zimnych moich ust tknij usty, Potem przez drogi powędrujem mleczne, Przez kraj łąk potem powędrujem pusty… Wśród deszczu kwiatów białych nasza droga, Słońce nas w rannej całuje godzinie: Oto idziemy naprzeciwko Boga, Który przyjść musi ku nam po równinie.
Więc pójść sobie od tego całego splątania, co nasze, lecz do nas nie należy, co jak lustro w studni starej otchłaniach odbija nas drżąco, wzrusza obraz świeży; od tego wszystkiego, co jakby w cierniach raz jeszcze na nas zawisło — pójść sobie; i to, i te, których się już nie widziało (tak w zwykłość popadli … Przeczytaj wiersz
Ciebie nie dziwi burzy gniew – widziałeś, jak dorośleje; – Drzewa pierzchają. Ucieczka drzew tworzy kroczące aleje. Do tego, przed kim uciekają, ty teraz idziesz samotnie, i twoje zmysły go śpiewają, gdy stoisz przy twym oknie. Tygodnie lata cicho stały, krew w drzewach parła śmielej; teraz chce spać jej strumień cały w tego, co jest … Przeczytaj wiersz
Panie: już czas. Tak długo lato trwało. Rzuć na zegary słoneczne twój cień i rozpuść wiatry na niwę dojrzałą Każ się napełnić ostatnim owocom; niech je dwa jeszcze ciepłe dni opłyną znaglaj je do spełnienia i wpędź z mocą ostatnią słodycz w ciężkie wino. Kto teraz nie ma domu, nigdy mieć nie będzie. Kto teraz … Przeczytaj wiersz
Co byś Ty zrobił, Boże, gdyby mnie nie było? Jam Twe naczynie (a gdyby się zbiło?) Jam jest Twój napój (a gdyby to zgniło?) Jam jest Twą szatą, rzemiosłem i siłą, Ty sens twój stracisz, gdy stracę go ja. Po mnie nie będziesz miał domu, gdzie gra ku Tobie słowo blisko i serdecznie. Opuści stopy, … Przeczytaj wiersz
Godzina się zniża, dotyka mi czoła metalem swych czystych brzmień, i drżą moje zmysły. I czuję: podołam – i chwytam plastyczny dzień. Nic jeszcze nie zaszło, aż wzrok się przekona, ruch wszelki wstrzymany nagle. Spojrzenia dojrzały i jak narzeczona jest rzecz, gdy ktoś jej zapragnie. I nic mi za małe i wielbię je śpiewem, w … Przeczytaj wiersz
1. Jak cię tej miłości ugodził grot? Czy przyszła jak słońce, jak kwiecia zlot — Jak prośba? Ja prawdę znać muszę. — „Jak czar zeszło szczęście na mnie z nieba sfer I miłość mi swemi skrzydłami śle Na rozkwieconą mą duszę.” II. Ach! był to dzień śnieżystych chryzantemów, Serce zdjął łęk, tak dziwną miały moc… … Przeczytaj wiersz
Wspomnienie święte świąt lazurowych Żarzy się w głębi mej świadomości, Jak smukłych bogów cień marmurowy W święconych gajach, w mroku zarośli. Wspomnienie westchnień błogosławionych, Wspomnienie dawno umarłej wiosny — — Z wonnym kadzidłem w dłoniach wzniesionych Milcząc, mijają dni bezradosne. tłumaczenie Leonia Szereszewska
Siedzimy razem zamyśleni, Nad nami gęsty wina splot. W zielonym gąszczu wonnych cieni Ciężkiego trzmiela brzęczy lot. W gałęziach złoty blask oddycha I refleks spływa na twą twarz, I tylko raz szepnąłem z cicha: „Jakie ty piękne oczy masz” — — tłumaczenie Leonia Szereszewska
Panie: już dość. Upalnie było latem. Więc na słoneczny zegar połóż cień. Wysmagaj pola wichrami, jak batem. Owocom bladym każ wypełnić miąższ. Daruj im jeszcze choć dwa dni gorące, Niechaj dojrzeją obrócone w słońce. Ostatnią słodycz w winnym gronie zwiąż. Kto teraz domu nie ma, zbudować nie zdąży. Kto dzisiaj jest samotny, długi czas nim … Przeczytaj wiersz
Cóż są, o Panie, miasta możne? W zatraty, w zguby swej godzinie są jak ucieczka przed płomieniem i nic im nie jest pocieszeniem, i jako cień ich dzień pominie. A tam jest śmierć. Nie tamta, co ukłony już im w dzieciństwie dziwne zasyłała — tamta śmierć mała, byle zrozumiała; ale jak owoc cierpki i zielony … Przeczytaj wiersz
Okrągła, która ciepło dwojga dłoni płocho oddajesz, jak swą własność, w locie: to, co za lekkie jest aby w przedmiocie zostać, i przed czym każda rzecz się broni, co nie dość jest, a jednak dość przedmiotem, aby w nas z wszystkich rzeczy poza nami wniknąć niewidzialnymi drogami: to weszło, między spadaniem, a lotem w ciebie, … Przeczytaj wiersz
Słyszysz, kochana, wznoszę ręce – słyszysz szelesty… Jakież mogłyby samotnych gesty nie czuć, że je tłum rzeczy podsłuchuje w ciszy? słyszysz, zamykam oczy, lecz ten lekki szmer dobiega także aż do Ciebie. Słyszysz, kochana, podnoszę powieki… … lecz czemu nie ma tu Ciebie. Mojego ruchu odbicie najsłabsze w jedwabnej ciszy znaczy się najtrwalej; najmniejsze wzruszenie … Przeczytaj wiersz
Gwiazdy, śpiący i duchy, słabe ich powiązanie; nocą Mistrz nagłym ruchem ład przeprowadza w planie. Ponad rysunkiem sennym wyciąga, przeciąga linie, kiedy ten projekt dzienny w kruchym się domu rozpłynie. Tylko do tych, co kochają, boskie dochodzą znaki, bo w snach, pełnych wód, odbijają kwiaty, kamienie, ptaki. Gdy pomysł w nim nabrał życia, jak ptaków … Przeczytaj wiersz