Chytrze bydlą z pany kmiecie,
Wiele sie w jich siercu plecie.
Gdy dzień panu robić mają,
Częstokroć odpoczywają.
A robią silno obłudnie:
Jedwo wynidą pod południe,
A na drodze postawają,
Rzekomo pługi oprawiają;
Żelazną wić doma słoży,
A drzewianą na pług włoży;
Wprzągają chory dobytek,
Chcąc zlechmanić ten dzień wszytek —
Bo umyślnie na to godzi,
Iż się panu źle urodzi.
Gdy pan przydzie, dobrze orze,
Gdy odydzie, jako gorze:
Stoji na roli, w lemiesz klekce,
Rzekomoć mu pług orać nie chce;
Na[my]słem potraci kliny,
Bieży do chrosta po jiny;
Szedw do chrosta za krzem leży,
Nierychło zasię wybieży.
Mnimać każdy człowiek prawie,
By był prostak na postawie,
Boć się zda jako prawy wołek,
Alić jest chytry pachołek.
„Satyra na leniwych chłopów” to najstarsza znana polska satyra stanowa, napisana przez nieznanego polskiego szlachcica w drugiej połowie XV wieku. Najstarszy zachowany zapis pochodzi z 1483 roku. Według współczesnych badaczy tekst powinien mieć nazwę „Satyra na chytrych kmieciów” lub „Satyrę na chytrych kmieci i naiwnych panów”. Utwór jest jednym z nielicznych zachowanych przykładów średniowiecznej poezji świeckiej.
Utwór liczy 26 wersów o regularnym, głównie 8-zgłoskowym metrum i parzystych rymach aabb. „Styl utworu jest prosty, z dominacją języka potocznego i epitetów, co wzmacnia realistyczny, a zarazem ironiczny wydźwięk tekstu. Satyra na leniwych chłopów” przedstawia humorystyczny obraz chłopskiej przebiegłości. Wieśniacy przedstawiani są jako niechętni do pracy, stosujący różne sposoby unikania pańszczyzny, np. celowo opóźniają wyjście w pole, używają wadliwych narzędzi, zaprzęgają chore bydło i wykonują obowiązki w sposób niedbały. Satyra nie tylko piętnuje chłopską chytrość, ale także ukazuje naiwność szlachty.
Autor nieznany