Sonet to klasyczna forma poetycka wywodząca się z XIII wieku, najprawdopodobniej z Włoch, której rozwój związany jest z działalnością takich poetów jak Dante Alighieri czy Francesco Petrarca. Jest to krótki utwór liryczny o ściśle określonej budowie, składający się z czternastu wersów podzielonych na dwie czterowersowe strofy (kwartyny -tetrastychy) oraz dwie trójwersowe strofy (tercyny).
Budowa sonetu łączy formalną precyzję z melodyjnością i głęboką refleksyjnością. Kwartyny najczęściej charakteryzują się rymami krzyżowymi lub okalającymi, a tercyny mają bardziej swobodny układ rymów, np.: abba abba cdc dcd. Wiersz zazwyczaj napisany jest w regularnym metrum, najczęściej jedenastozgłoskowym lub trzynastozgłoskowym w tradycji polskiej.
Treść sonetu podlega wewnętrznemu podziałowi: pierwsze dwie strofy często mają charakter opisowy, przedstawiając sytuację, pejzaż lub temat rozważań, natomiast dwie ostatnie strofy zawierają refleksję, pointę lub filozoficzne ujęcie przedstawionego problemu. Taki układ buduje napięcie, prowadząc czytelnika od obrazu do głębszej interpretacji.
Sonet był popularnym gatunkiem w renesansie i baroku, a następnie odrodził się w epoce romantyzmu. W literaturze polskiej przykładami są sonety Adama Mickiewicza, zwłaszcza cykle takie jak Sonety krymskie i Sonety odeskie.
Ze względu na swoje restrykcje formalne sonet uważany jest za formę wymagającą dużych umiejętności warsztatowych. Mimo to, pozostaje uniwersalnym środkiem wyrazu, wykorzystywanym zarówno do opisu przyrody, jak i eksploracji zagadnień egzystencjalnych czy filozoficznych.
Sonet szekspirowski, zwany także sonetem angielskim, to odmiana sonetu charakterystyczna dla twórczości Williama Szekspira. Jest to forma poetycka wykształcona w renesansie w Anglii, różniąca się od klasycznego sonetu włoskiego (petrarkowskiego) zarówno strukturą, jak i układem rymów.
Sonet szekspirowski składa się z 14 wersów podzielonych na trzy czterowersowe strofy (kwartyny) i jeden dwuwersowy dystych. Typowy schemat rymów w sonetach szekspirowskich to: abab cdcd efef gg. W odróżnieniu od włoskiego sonetu, który kończy się dwoma tercynami, sonet szekspirowski kończy się pointującym dwuwersowym rymem, który często zawiera konkluzję, paradoks lub zaskakującą refleksję.
Każdy wers w sonetach szekspirowskich jest zazwyczaj pisany w jambicznym pentametrze, co oznacza, że składa się z dziesięciu sylab ułożonych w naprzemienny układ akcentów: nieakcentowanego i akcentowanego. Taki rytm nadaje utworowi melodyjność i harmonię.
Treść sonetów Szekspira zazwyczaj oscyluje wokół tematów miłości, przemijania, piękna, czasu i nieśmiertelności poezji. W sonetach tych Szekspir ukazuje głęboką introspekcję, subtelne emocje oraz filozoficzne rozważania. Jego cykl 154 sonetów jest jednym z najważniejszych osiągnięć literatury światowej.
Sonet szekspirowski, dzięki swojej precyzji formalnej i emocjonalnej głębi, stał się wzorem i inspiracją dla późniejszych poetów, ukazując uniwersalność oraz elastyczność tej formy w wyrażaniu najważniejszych aspektów ludzkiego doświadczenia.
Sonety krymskie
Sonety erotyczne
Sonety odeskie
Sonety Petrarki
Sonety Szekspira
Czasami wśród kochanków tak płynie rozmowa Jako z brzękiem śród kwiatów latające pszczoły: Tak miodem woniejący, tak dźwięcznie wesoły Jest duch, którym śpiewają bezwiednie ich usta. Starczy im półuśmiechu, wyrazu połowa, By się pojąć zupełnie lub choćby na poły, Co dla nich jednoznaczne, gdyż – jako niaoły Wieczne w modłach, tak wieczna marzeń ich osnowa. … Przeczytaj wiersz
Oto finał spektaklu mego; tutaj milę Ostatnią niebo znaczy u kresu mej drogi, Ostatni krok stawiają umęczone nogi W gnuśnie chyżym wyścigu, i ostatnią chwilę Trwa życie; śmierć żarłoczna, nie zostając w tyle, Rozłączy ciało z duszą: w sen zapadnę błogi, Lecz to, co czuwa we mnie, ujrzy, pełne trwogi, Twarz, która już dziś budzi … Przeczytaj wiersz
Zawsze kochałem, kocham dziś tak samo, Z dnia na dzień kochał będę coraz mocniej Najsłodsze miejsce, dokąd wraca za mną Płacz, kiedy miłość serce gnębić pocznie. I postanawiam kochać każdą chwilę, Która mi błahe sprawy odsuwała. I tę najwięcej, com jej winien tyle, Bo z jej natchnienia chciałbym dobrze działać. Kto kiedy widział, aby tyle … Przeczytaj wiersz
But list! a low and moaning sound At distance heard, like a spirit’s song, And now it reigns above, around, As if it call’d the ship along! Wilson. Czarny obłok niebo kryie, Jak gorąco, głucho wszędzie, Burza w strasznym leci pędzie, Wiatr spod chmury tylko wyie! Grom za gromém, z dala biie, Tam, gdzie drzewa … Przeczytaj wiersz
Les premieres joies d’un coeur fait pour aimer, N’ont pas d’autre langage que les larmes. Salvandy. Że łzami człowiek światło życia wita, Łzy mu przez całe towarżyszą życie, Łzy okazuią słabsze serca bicie, Gdy piérwsza zorza, dziecieńciu zaświta! Czy burzą zgięty, kwiat szczęścia okwita, Czy wiosna nowe, wydaie obficie, Czyli nas stawił los na szczęścia … Przeczytaj wiersz
…… Amor puo far perfetti Gli animi qui, ma piu perfetti in cielo. M. A. Buonarotti. Jeżeli tylko sném iest nasze życie, Coż iest miłości słodkie zachwycenie? Coż łzy roskoszy? coż każde westchnienie Co tkliwsze serca okazuię bicie ? Choć strumień nieszczęść leie się obficie, I szczęście, nie iest marne uroienie, Kiedy, niezgasłe miłości płomienie, … Przeczytaj wiersz
Do Pana Mikołaja Tomickiego Tomicki, jeśli nie ganią owego, Który ku chwale świeci lampą onej W sobie chwalebnej, świętej, niezmierzonej Światłości, światła skąd jasność każdego, Nie będę nazwan lekkiem od żadnego, Bym sławił piękność w tobie doświadczonej Kożdemu cnoty. Jeno, żem uczonej Mało pił wody, nie śmiem się jąć tego. Chęć przyjmi wdzięcznie – na … Przeczytaj wiersz
Do naświętszej Panny Panno bezrówna, stanu człowieczego Wtóra ozdobo, nie psowała w której Pokora serca ni godność pokory, Przedziwna Matko Stworzyciela swego! Ty, głowę starwszy smoka okrutnego, Którego jadem świat był wszystek chory, Wziętaś jest w niebo nad wysokie chory, Chwalebna, szczęścia używasz szczyrego. Tyś jest dusz naszych jak księżyc prawdziwy, W którym wiecznego baczymy … Przeczytaj wiersz
Na one słowa Jopowe: Homo natus de muliere, brevi vivens tempore etc. Z wstydem poczęty człowiek, urodzony Z boleścią, krótko tu na świecie żywie, I to odmiennie, nędznie, bojaźliwie, Ginie, od Słońca jak cień opuszczony. I od takiego (Boże nieskończony, W sobie chwalebnie i w sobie szczęśliwie Sam przez się żyjąc) żądasz jakmiarz chciwie Być … Przeczytaj wiersz
Lecz MIŁOŚĆ, sama miłość, pięknem spromienioną I godną jest przyjęcia. Ogień żarem pała, Czyli świątynia gore, czy len; światłość biała Jednako, czy chwast płonie, czy cedru bierwiono. A miłość ogniem żywym. Jeśli prawdę oną Ja kocham ciebie, mówię… patrz!… tobiem się stała Przeobrażona w oczach, niemylna mię chwała Stroi, świadomą blasku nowych zórz, co płoną … Przeczytaj wiersz
Dumałam raz nad starą pieśnią Teokryta, Jak śpiewał lata błogie, cenne, upragnione, Postaci dłoni wdzięcznych biorące osłonę, By z nich płynęła ludziom dań szczęścia obfita. Gdy tak myśl ma powieści w dawnej mowie czyta, Zwolna, z cienia, powstają wizją lata one, Błogie lata i smętne, lata roztęsknione Własnego życia mego, po których dziś drży ta … Przeczytaj wiersz
Jak cię kocham? Poczekaj — wszystko ci wyłożę. Kocham do dna, po brzegi, do samego szczytu Przestrzeni, w której dusza szuka krańców Bytu I Łaski idealnej, ginąc w tym przestworze. Kocham cię tak przyziemnie, jak tylko zejść może Głód; przy świeczce i w słońcu, gdy sięga zenitu; Tak śmiało i tak czysto, jak ktoś, kto, … Przeczytaj wiersz
Bądź pozdrowione dziecię gór, zaklęte szałem! Kiedy burze zatrzęsą Tatrów posadami, Ty pierwszy srebrnej grzywy powstajesz pianami, I brył massy porywasz młodzieńczym zapałem!… A kiedy mgły przywalą sinych turni czoła, Wśród letargu natury, ty jeden nieśpiący, W świątyni Tatrów jak głos wieszcza wołający Do ludów, co zwątpiły o wiary anioła!… Hej Dunajcu! szaleńcze!… co z … Przeczytaj wiersz
CHCIAŁBYM, by Lapa i ciebie, Gwidonie, W cudowny sposób wraz ze mną porwano I przeniesiono w jakąś łódź nieznaną, Byśmy dowoli mknęli w morskie tonie. Gdy nieprzychylny wiatr nas nie owionie I burz odmęty nie obmyją pianą, Te same myśli w pamięci powstaną I zapragniemy ostać się w swem gronie. A monnę Vannę, oraz monnę … Przeczytaj wiersz
W noc czarną, pędząc w góry szalony i blady, Jęknąłem, przeklinając zbiegłe marzeń duchy — I wzruszyłem mą skargą palącą bór głuchy, Powtórzyły ją świerków posępne gromady. I z piersi skał wyrwałem jęk, współczucia ślady, Zawodziły nade mną gór płaczek łańcuchy, Biadały głucho szczyty, nocne gwiazd pastuchy, I otchłań mi wtórzyła: bez rady!… bez rady!… … Przeczytaj wiersz
Czemu, gdy księżyc wschodzi, jak mara spłoszona Staw stopionych szafirów w gór zapada spody, I źrenica Tatr, oko marzącej przyrody, Spuszcza rzęsy mgieł — tonie wśród pomroku łona? A księżyca twarz dziwna, smutna, zamyślona Wstrzymuje bieg tułaczy między skał obwody, Patrzy długo w zakryte mgłą jeziora wody, I blednie coraz bardziej — a nad ranem … Przeczytaj wiersz
Gdy mnie ogarnia lęk, że być przestanę, Nim pióro cały plon myślenie zbierze, Nim stosy książek nad tym zżętym łanem Staną jak ciężkie od ziarna spichlerze; Gdy widzę nocą, jak nade mną krąży Chmura postaci w balladach ukryta, I myślę o tym, że mogę nie zdążyć Za ich cieniami, choć je prawie chwytam; I kiedy … Przeczytaj wiersz
Niechętnie w twojej formie kwiat mych myśli mieszczę. Czynisz na mnie wrażenie poziomego karła, Który smukłą dziewczynę, by się nie wydarła, Wiąże w brutalny uścisk jak w żelazne kleszcze. Gdy czytam piękny sonet — to czuję w nim dreszcze Zdławionej raptem pieśni, co się miała z gardła Wylać szeroką falą i nagle umarła, Choć mogła … Przeczytaj wiersz
Tratując ciała żywe, miażdżąc serca, dusze, Niby szalone słonie olbrzymią lawiną Prą się ludzie na ludzi i w ciemności płyną, Jak okręt obłąkany w nocnej zawierusze. Zapomniano o wszystkim w tej dzikiej gonitwie. Filozofi, kapłani i tłum niespokojny, Wszyscy pędzą gotowi do mordu i wojny; Nikt nikogo nie pyta: co będzie po bitwie? Olbrzymie, wiecznie … Przeczytaj wiersz
Co przedtem znałem już, to te odgłosy Szumiącej wody, albo może lasu Za oknem, lecz usnąwszy wnet leżałem Długi czas nieobecny, wplątany w jej włosy. Więc nie wiem o niej nic, może trochę kolano Przez noc zatarte, szyi odrobina Czarne włosy z zapachem soli kąpielowych I to, co o niej mi opowiadano. Mówią, … Przeczytaj wiersz
Ehej, jak gwałtem obrotne obłoki I Tytan prętki lotne czasy pędzą! A chciwa może odciąć rozkosz nędzą Śmierć, — tuż za nami spore czyni kroki! A ja, co dalej, lepiej cień głęboki Błędów mych widzę, które gęsto jędzą Strwożone serce ustawiczną nędzą, I z płaczem ganię młodości mej skoki. O moc, o rozkosz, o skarby … Przeczytaj wiersz