Sonet to klasyczna forma poetycka wywodząca się z XIII wieku, najprawdopodobniej z Włoch, której rozwój związany jest z działalnością takich poetów jak Dante Alighieri czy Francesco Petrarca. Jest to krótki utwór liryczny o ściśle określonej budowie, składający się z czternastu wersów podzielonych na dwie czterowersowe strofy (kwartyny -tetrastychy) oraz dwie trójwersowe strofy (tercyny).
Budowa sonetu łączy formalną precyzję z melodyjnością i głęboką refleksyjnością. Kwartyny najczęściej charakteryzują się rymami krzyżowymi lub okalającymi, a tercyny mają bardziej swobodny układ rymów, np.: abba abba cdc dcd. Wiersz zazwyczaj napisany jest w regularnym metrum, najczęściej jedenastozgłoskowym lub trzynastozgłoskowym w tradycji polskiej.
Treść sonetu podlega wewnętrznemu podziałowi: pierwsze dwie strofy często mają charakter opisowy, przedstawiając sytuację, pejzaż lub temat rozważań, natomiast dwie ostatnie strofy zawierają refleksję, pointę lub filozoficzne ujęcie przedstawionego problemu. Taki układ buduje napięcie, prowadząc czytelnika od obrazu do głębszej interpretacji.
Sonet był popularnym gatunkiem w renesansie i baroku, a następnie odrodził się w epoce romantyzmu. W literaturze polskiej przykładami są sonety Adama Mickiewicza, zwłaszcza cykle takie jak Sonety krymskie i Sonety odeskie.
Ze względu na swoje restrykcje formalne sonet uważany jest za formę wymagającą dużych umiejętności warsztatowych. Mimo to, pozostaje uniwersalnym środkiem wyrazu, wykorzystywanym zarówno do opisu przyrody, jak i eksploracji zagadnień egzystencjalnych czy filozoficznych.
Sonet szekspirowski, zwany także sonetem angielskim, to odmiana sonetu charakterystyczna dla twórczości Williama Szekspira. Jest to forma poetycka wykształcona w renesansie w Anglii, różniąca się od klasycznego sonetu włoskiego (petrarkowskiego) zarówno strukturą, jak i układem rymów.
Sonet szekspirowski składa się z 14 wersów podzielonych na trzy czterowersowe strofy (kwartyny) i jeden dwuwersowy dystych. Typowy schemat rymów w sonetach szekspirowskich to: abab cdcd efef gg. W odróżnieniu od włoskiego sonetu, który kończy się dwoma tercynami, sonet szekspirowski kończy się pointującym dwuwersowym rymem, który często zawiera konkluzję, paradoks lub zaskakującą refleksję.
Każdy wers w sonetach szekspirowskich jest zazwyczaj pisany w jambicznym pentametrze, co oznacza, że składa się z dziesięciu sylab ułożonych w naprzemienny układ akcentów: nieakcentowanego i akcentowanego. Taki rytm nadaje utworowi melodyjność i harmonię.
Treść sonetów Szekspira zazwyczaj oscyluje wokół tematów miłości, przemijania, piękna, czasu i nieśmiertelności poezji. W sonetach tych Szekspir ukazuje głęboką introspekcję, subtelne emocje oraz filozoficzne rozważania. Jego cykl 154 sonetów jest jednym z najważniejszych osiągnięć literatury światowej.
Sonet szekspirowski, dzięki swojej precyzji formalnej i emocjonalnej głębi, stał się wzorem i inspiracją dla późniejszych poetów, ukazując uniwersalność oraz elastyczność tej formy w wyrażaniu najważniejszych aspektów ludzkiego doświadczenia.
Sonety krymskie
Sonety erotyczne
Sonety odeskie
Sonety Petrarki
Sonety Szekspira
Iskrzą się w słońcu bezmierne zalewy, Lekko zmarszczone niby rybia łuska. Wiatr biegnie po nich i nieznacznie muska Nad skalnym brzegiem zawieszone krzewy. Na szarych głazach posiadały mewy; Fala wkoło nich śnieżną pianą pluska: Raz cicho klaśnie — jak odgłos całuska, To znów zawarczy — niby tłumiąc gniewy… Lecz znów ucichnie i staje się cicha, … Przeczytaj wiersz
MIRZA Drżąc, muślimin całuje stopy twej opoki, Maszcie krymskiego statku, wielki Czatyrdahu! O minarecie świata! o gór padyszachu! Ty, nad skały poziomu uciekłszy w obłoki, Siedzisz sobie pod bramą niebios, jak wysoki Gabryjel, pilnujący edeńskiego gmachu; Ciemny las twoim płaszczem, a jańczary strachu — Twój turban z chmur haftują błyskawic potoki. Nam czy słońce dopieka, … Przeczytaj wiersz
Marzyłem o krainie niebieskich migdałów — O ścieżkach wyścielonych kobiercami róży — O niebie, które nigdy lic swych mgłą nie chmurzy I zamkach budowanych z złota i kryształów. I płynąłem wciąż myślą w ten świat ideałów, W to senne państwo moje; — dziś wracam z podróży, Haniebnie, — tak jak wraca pies do swej obróży! … Przeczytaj wiersz
Ukochałem najkruchszy filigran z kryształu, W jakim nektar lacrima poetae się żarzy… Ulubiony kształt wielu współczesnych pieśniarzy Odzyskuje snadź berło królewskie pomału… I odzyska je znowu, bo czuwa na straży Miriam, czystej poezyi wyznawca do szału, Zasłuchany w szum grzmiący przyrody chorału, Głuszącego dysonans: zgiełk podłych kramarzy… Za nim hufiec samotnych: Lange, szatan smutny, Orzeł … Przeczytaj wiersz
Lecz czemu twardych nie szukasz oręży, Aby im uległ Czas, twój tyran srogi? Nie masz-li środka, który go zwycięży, Broni, bogatszej nad mój rym ubogi? Jesteś u szczytu szczęsnych dni; dziewicza Niejedna grzęda obdarzy cię kwiatem, Snać podobniejszym do ciebie z oblicza, Niż malowany konterfekt. Tak zatem Ujrzysz, iż rysy, które życie stwarza, A których … Przeczytaj wiersz
Strach, by nie szczezły w ślozach wdowie lica, Każe ci marnieć w tym samotnym bycie? Ach! jeśli pójdziesz precz stąd bez dziedzica, Ziemia, by wdowa, będzie twoje życie Wciąż opłakiwać, wciąż się będzie krwawić, Że gdy małżonek każdej innej wdowie Mógł w oczach dzieci obraz swój zostawić, O twym obrazie tego już nie powie. To, … Przeczytaj wiersz
Najlepiej widzę z zamkniętemi oczy: Za dnia się ku nim rzeczy błahe garną, We śnie przed sobą mam twój kształt uroczy I ten w blask jasny zmienia noc mi czarną. Jeśli tak cień twój cienie ropromienia, Cóżby się stało z dniem, gdyby z blaskami Stopił się twemi, skoro twego cienia Blask i powieki zawarte tak … Przeczytaj wiersz
I. (na śmierć brata.) Mija czas — płyną chwile nakształt wód strumienia, Przeszłość, na oceanie niepamięci znika, Jak wiatr, przewieje wątłe życie śmiertelnika, Do kresu, który ludzi w proch ziemi zamienia. Wszystko, co nam jest miłe, zimny grób zamyka, Giną — zaszczyty, wielkość i sława imienia, Skoro śmierć niezbłagana, ten anioł zniszczenia, Żelaznem swem ramieniem, … Przeczytaj wiersz
Jednego serca! Tak mało, tak mało, Jednego serca trzeba mi na ziemi! Co by przy moim miłością zadrżało, A byłbym cichym pomiędzy cichemi. Jednych ust trzeba! Skądbym wieczność całą Pił napój szczęścia ustami mojemi, I oczu dwoje, gdziebym patrzał śmiało Widząc się świętym pomiędzy świętemi. Jednego serca i rąk białych dwoje! Co by mi oczy … Przeczytaj wiersz
Bywa zuchwały zwierz we wzroku względzie, Co w słońce patrząc, dank bezkarnie zyska; Inny, nie znosząc blasków widowiska, Nie prędzej wyjrzy, aż gdy zmrok już wszędzie. Inny, szalenie tusząc, iż mieć będzie Rozkosz wśród ognia który wabnie błyska, Wyzywa silę, co go spali zbliska….. Oh! miejsce moje w tym ostatnim rzędzie! Gdyż niemam mocy dotrwać … Przeczytaj wiersz
Ktobądź w tych rymach mdłych, jak wiatru fale, Zachwyci uchem westchnień mych orędzie, Któremi serce w rannych lat obłędzie Karmiłem, będąc niż dziś innym wcale; Ktobądź w miłosnym żył i cierpiał szale, Wiem, iż nietylko względny, lecz i będzie Przyjazny pieśniom w których dźwięczą wszędzie Wiotkie nadzieje i niewczesne żale. Tylko że tak, jak byłem … Przeczytaj wiersz
Śpiewałem — teraz płaczę. Niemniej przecię W mych łzach i w śpiewie kocham się potrosze — Bowiem zarówno wzniosłych żądz rozkosze, Jak męki ducha są mi ku podniecie. Więc czy mi sprzyja los, czy mię ugniecie — W miarę jak matce rówien lub macosze — Zarówno mężnie ciężar życia znoszę, Gdyż w bój gotowym zawsze … Przeczytaj wiersz
Ta którą sobie żywcem w serce wziąłem, Raz, gdy dumając w ciemnej drzew ustroni Siedziała pomnę, — tom ja, idąc do niej, W milczeniu tylko skinął bladem czołem. Więc tknięta mojem licem niewesołem, Twarzą się ku mnie tak pogodną skłoni, Że nawet temu. co grom dzierży w dłoni, Broń z niej i gniewby wytrąciła społem. … Przeczytaj wiersz
Chcecie wiedzieć, co cierpię, rówiennicy moi? Odmaluję najwierniej, ile pióro zdoła. Mary ja dotąd pośród pamiątek kościoła Myślą gonię, i duch mój o przeszłości roi. Tu zwykła igrać, ówdzie zamyślona stoi, Tam z niechęcią twarz kryła, tu mię okiem woła, Tu gniewna, tam posępna, tu znowu wesoła, Tu swe lica w łagodność, tu w powagę … Przeczytaj wiersz
Zmiażdż moje serce, Boże, jak zmurszałą ścianę, Którąś tchem, blaskiem dotąd muskał potajemnie, Naprawiał; niech mnie Twoja moc złamie i zemnie, Spali, odnowi; zwal mnie z nóg – dopiero wstanę. Jam jest miasto zdobyte, innemu poddane, Trudzę się, by Twą odsiecz wpuścić, lecz daremnie, Rozum, co miał mnie bronić, Twój namiestnik we mnie, Wzięty w … Przeczytaj wiersz
Włóczyłem się – z rękoma w podartych kieszeniach, W bluzie, co już nieziemską prawie była bluzą, Szedłem pod niebiosami, wierny ci o Muzo! Oh! la la! co za miłość widziałem w marzeniach! Szeroką dziurę miały me jedyne portki, W drodze, pędrak – marzyciel, układałem wiersze, Na Wielkiej Niedzwiedzicy miałem swą oberżę, A od mych gwiazd … Przeczytaj wiersz
Znowu mieszkamy nad samą zatoką, i przepływają obłoki nad nami, i wciąż warkocze współczesny Wezuwiusz, i siwy pył osiada po zaułkach, i szyby w oknach zaułków się trzęsą. Pewnego dnia i nas zasypie popiół. Jakże bym chciał w ostatniej tej godzinie na peryferie wyjechać tramwajem, do ciebie wejść, i jeśli za kilkaset lat ktoś przyjdzie … Przeczytaj wiersz
Poezyo! gdzie cudny pędzel twojej ręki?… Gdy chcę malować — za cóż myśli i natchnienia Wyglądają z wyrazów jak z za krat więzienia, Kryjących i szpecących tak ubogie wdzięki? Poezyo! gdzie twoje melodyjne dźwięki? Śpiewam — ona mojego nie usłyszy pienia: Jako słowik, król śpiewu, nie słyszy strumienia, Który w podziemnej głębi rozwodzi swe jęki. … Przeczytaj wiersz
I Kraków, 29.01.1991 — hej! co u Was nowego słychać, bo u mnie nic nowego nie słychać, ale może u Was słychać coś nowego, ponieważ jak już wspomniałem u mnie nie słychać nic nowego; ciekaw jestem, co takiego nowego słychać u Was, bo niestety u mnie nic nowego nie słychać no więc idę posłuchać, co … Przeczytaj wiersz
Bądź zdrowa! – tak ponury Byron żegnał żonę, Tak i niejeden luby lubą swą niestałą, Lecz mych pożegnań chwila będzie oniemiałą, Chociaż zawsze wymowne oczy wspłomienione. Teraz więc, póki jeszcze Niebo jest łaskawsze, Póki jasność Twych spojrzeń jeszcze dla mnie świeci, A zasłona przyszłości czarnych chmur nie wznieci, Żegnam Ciebie, o luba, żegnam Cię na … Przeczytaj wiersz