Maria Pawlikowska-Jasnorzewska była polską poetką i dramatopisarką. Jest uznawana za jedną z najważniejszych postaci polskiej literatury XX wieku. Urodziła się 24 listopada 1891 roku w Krakowie, w artystycznej rodzinie Kossaków. Jej ojciec, Wojciech Kossak, był znanym malarzem batalistycznym, a dziadek, Juliusz Kossak, również był wybitnym malarzem.
Pawlikowska-Jasnorzewska wychowała się w środowisku artystycznym, co miało ogromny wpływ na jej twórczość. Początkowo uczyła się w domu, a później kontynuowała naukę w szkołach prywatnych. Była osobą bardzo wykształconą i oczytaną, interesowała się literaturą, sztuką, muzyką i teatrem.
Pawlikowska-Jasnorzewska debiutowała jako poetka w 1922 roku tomikiem wierszy „Niebieskie migdały”. Jej poezja była nowatorska, liryczna i subtelna, a jednocześnie pełna emocji i osobistych przeżyć. W swojej twórczości często poruszała tematykę miłości, przyrody, przemijania oraz egzystencjalnych dylematów. Jej wiersze były pełne finezji i wdzięku, co przysporzyło jej dużą popularność.
Maria Pawlikowska-Jasnorzewska pisała również dramaty. Jej sztuki były nowoczesne, często eksperymentalne i poruszały tematy związane z kondycją ludzką, relacjami międzyludzkimi oraz trudnościami egzystencjalnymi. Wśród jej najbardziej znanych dramatów znajdują się „Baba-Dziwo”, „Mrówki” i „Cisza leśna”.
Była trzykrotnie zamężna. Jej pierwszym mężem był porucznikiem kawalerii Władysław Bzowski. Po rozwodzie wyszła za mąż za Jana Pawlikowskiego, z którym spędziła kilka lat w Zakopanem. Jej ostatnim mężem był Stefan Jasnorzewski, oficer polskiego lotnictwa.
Wybuch II wojny światowej zmusił poetkę do emigracji. Początkowo przebywała w Paryżu, a następnie wyjechała do Anglii, gdzie spędziła resztę swojego życia. Na obczyźnie nadal pisała, jednak jej twórczość była przesycona tęsknotą za ojczyzną i trudnościami życia na emigracji. Zmarła 9 lipca 1945 roku w Manchesterze, po długiej walce z chorobą nowotworową.
Niebieskie migdały, Kraków 1922
Różowa magia. Poezje, Kraków 1924 – z ilustracjami autorki
Pocałunki, Warszawa 1926
Dancing. Karnet balowy, Warszawa 1927
Wachlarz. Zbiór poezyj dawnych i nowych, Warszawa 1927
Cisza leśna, Warszawa 1928
Paryż, Warszawa 1929
Profil białej damy, Warszawa 1930
Surowy jedwab, Warszawa 1932
Śpiąca załoga, Warszawa 1933
Balet powojów, Warszawa 1935
Krystalizacje, Warszawa 1937
Szkicownik poetycki, Warszawa 1939
Róża i lasy płonące, Londyn 1940
Gołąb ofiarny. Zbiór wierszy, Glasgow 1941
Ostatnie utwory, zebrał i opracował Tymon Terlecki, Londyn 1956 – wydany pośmiertnie zbiór ostatnich utworów poetki
Etiudy wiosenne, Warszawa 1976 – niepublikowane juwenilia
Pocałunki, Warszawa – Rzeszów 2008
Moja siostra poetka, Warszawa 2010 – wybór poezji, także niepublikowanej, dokonany przez Magdalenę Samozwaniec (siostra poetki) wraz z płytą CD na której Magdalena Samozwaniec deklamuje 8 wierszy poetki.
Wojnę szatan spłodził. Zapiski 1939–1945, Warszawa 2012 – nieregularnie prowadzony dziennik wojenny poetki opracowany przez Rafała Podrazę.
Hej, moje młode lata nie zobaczyły świata! Żyły w ciasnym ogrodzie, znały bratków aksamit, deszcz kwietnia, błoto grudnia i kamienie kamienic. Nie upoiły źrenic blaskiem Krzyża Południa, nie widziały Piramid ni słonia na swobodzie. — Nie dla nich skwitły zioła na Himalajów zboczu, nie dla nich dżungli ciemnie dyszały w cudów ścisku… W wielkim świata … Przeczytaj wiersz
Wiadomość biegła szybko ze sztyletem po drucie jak tancerka z parasolem po linie i zdyszana dobiegła w oznaczonej godzinie, by mnie zabić w oznaczonej minucie.
Na rozrzuconych poduszkach z rajskich, jawajskich batików umieram słodko, bez żalu, umieram cicho, bez krzyku. — Czas za firanką ukryty porusza skrzydłem motyla, a moje czoło znużone coraz się niżej przechyla… Wreszcie dotykam Bieguna i śnieg mi taje wśród włosów, a końcem lakierka dosięgam trawy szumiących Lianosów… Leżę na ciepłych krajach, na gorejącym Równiku i … Przeczytaj wiersz
Urodziłaś Miłość jak matka, piękna matka o piersi dziewczęcej… A dziś — tylko śmierci jej życzysz, nie chcesz dźwignąć jej z ziemi na ręce i odmawiasz jej wszelkiej słodyczy z twoich oczu i ust, i uśmiechów — a odchodzisz dumna z tego grzechu, o zła matko! Zbrodniarko rzadka!
Wciąż rozmyślasz. Uparcie i skrycie. Patrzysz w okno i smutek masz w oku… Przecież mnie kochasz nad życie? Sam mówiłeś przeszłego roku… Śmiejesz się, lecz coś tkwi poza tem. Patrzysz w niebo, na rzeźby obłoków… Przecież ja jestem niebem i światem? Sam mówiłeś przeszłego roku…
Twe imię nie wiem czemu jest jak wróbel młody i słodko jest go pieścić wziąwszy w obie dłonie i jest jak próżnowanie nad błękitem wody, jak kot śpiący w podwórku, płotek i jabłonie i jak bielony domek w słoneczną sobotę i jak zabawa w Indian: „Hugh” mówi „Pantera” …twoje imię to kłamstwo serdeczne i złote … Przeczytaj wiersz
Czeka, patrzy na zegar swych lat, gryzie chustkę z niecierpliwości. Za oknem świat zszarzał i zbladł… A może już za późno na gości?
Na złocistej fajerce spalę różową różę, czarne pióreczko kurze i jedno ludzkie serce. Nikogo nie otruję, nikogo nie zabiję, serce to jest niczyje, jest ono tylko — moje. Gołębia nie zaduszę, me czary są bezkrwawe, w czarodziejską potrawę wrzucę mą własną duszę.
Wawel płonie — różowo-fiołkowo-przeźroczy. Szyby żegnają słońce, które w dół się toczy, krzyczą swój zachwyt wspólny, złocisty i ślepy, wśród mgieł słodkich jak chińskie bladobarwne krepy… Oto święto na zamku — święto pięciu minut, wśród murów z ametystu i murów z rubinu. W komnatach, gdzie zawisły różowe opary, chodzą króle, królowe, siedzi Zygmunt Stary. — … Przeczytaj wiersz
Smukły kanarek, słoneczna premia, Rzecz najzłocistsza, jaką zna ziemia, W małej koronie na płaskim czole, Szczęśliwą u mnie cierpiąc niewolę, W locie rozciąga skrzydła złożone I szmaragdową czaruje żonę Koloraturą ostrą, żałosną, W której mu skargi słowicze rosną. Ona, w dywanu zagon wtulona, Cała, jak serce, z miłości kona, Pełna oddania w piersiach i dziobie, … Przeczytaj wiersz
Już wstążkę pawilonu wiatr zaledwie muśnie… Cichymi gra piersiami rozjaśniona woda, Jak marząca o szczęściu narzeczona młoda, Co zbudzi się by westchnąć — i wnet znowu uśnie… Mniejsza o ciszę morską, pamiątki, polipa! Zostańmy przy kochance. Nie chcę czytać dalej. Cóż to? jej usta we łzach jak w morzu korale? Zbudziła się, westchnęła, lecz już … Przeczytaj wiersz
Wicher rozwiesza, szumi zapachami, park utonął w jeziorze, drzewa w wodzie milczą. Róża półmrok fiołkowy białą farbą plami, pies wyje do księżyca melopę wilczą. W altance nad jeziorem siedza dwie niemowy, czekając, aby słowik niemoc ich wysłowił.
Motyl, w korzeniach drzewa leżący nieboszczyk, frunął nagle w paradzie nad śnieżne nagrobki, i choć nikt się o wieczność motyla nie troszczy, zmartwychwstał co do rożka, co do jednej kropki.
Ktoś ma dziś serce chore W tę zimną, mroźną porę Dyga spłoszona świeca Wicher dmucha do pieca Dmucha do pieca Jęczy, płacze w kominie Ten, co ma Nikt na imię Ktoś jest zły, gdy Ktoś ma dosyć A Nikt płacze po nocy Płacze po nocy Źle komuś, źle nikomu W przestrzeni i w domu Nikt … Przeczytaj wiersz
Wciąż rozmyślasz. Uparcie i skrycie. Patrzysz w okno i smutek masz w oku… Przecież mnie kochasz nad życie? Sam mówiłeś przeszłego roku… Śmiejesz się, lecz coś tkwi poza tym. Patrzysz w niebo, na rzeźby obłoków… Przecież ja jestem niebem i światem? Sam mówiłeś przeszłego roku…
Świecie! Chwile marzenia, których mi nie wydrzesz, mierzę piaskiem, sypanym z garści w dłoń otwartą. Klepsydra taka, żadnej nierówna klepsydrze, głosi, że czas jest długi i ze marzyć warto. Lśniące dreszcze, jak chmury wędrownych motyli, lecą w wieczność, gdzie śmierci nie sięga już hydra. – Płynąłbyś, piasku życia, nieskończona wstęga, gdybym ja cię mierzyła, marząca … Przeczytaj wiersz
Kto chce, bym go kochała, nie może być nigdy ponury i musi potrafić mnie unieść na ręku wysoko do góry. Kto chce, bym go kochała, musi umieć siedzieć na ławce i przyglądać się bacznie robakom i każdej najmniejszej trawce. I musi też umieć ziewać, kiedy pogrzeb przechodzi ulicą, gdy na procesjach tłumy pobożne idą i … Przeczytaj wiersz